Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

4.2. Бозор иқтисодиѐтида илмий-техника тараккиетининг асосий йуналишлари ва 
уларнинг корхонадаги хусусиятлари. 
Бозор иқтисодига ўтиш муносабати билан илмий-техника тараккиетининг 
қуйидаги асосий йУналишлари кўзга ташланмокда: 
1. Ишлаб чиқаришни ялпи автомалаштириш-кўл меҳнатини машина меҳнатига 
алмаштириш; алоҳида операцияларни автоматлаштиришдан асосий ва ѐрдамчи 
технологик жараѐнларни автоматлаштиришга ўтиш; янги машиналарни, 
автоматлаштирилган тизимларни ишлаб чиқаришга ва бошқаришга жорий қилиш; 
2. Мини техника яратиш -фермер хўжаликлари учун машина ва ускуналар, уй 
шароитига мослашган тўкув - йигирув дастгоҳлари, иқтисодиѐтнинг турли тармоқлари 
учун мини заводлар яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий қилиш.
3. Ҳозирги боскичда ишлаб чиқаришни ялпи автоматлаштириш иккита асосий вазифа; 
меҳнатнинг ҳарактерини ва ижтимоий аҳамиятини ўзгартиришни ҳамда уни ҳар
томонлама тежашни ҳал қилиши керак. Меҳнатни автоматлаштириш даражаси уни 
нафақат сифат томондан, балки микдор томондан ҳам ҳарактерлаши лозим. Бунинг 
учун эса зарур кўрсаткичлар тўплами аниқланади. Шундай кўрсаткичлардан бири 
автоматлаштирилган иш вактининг кўл меҳнати вактига нисбатидир. Бу кўрсаткич
меҳнат мазмуни ўзгаришини кисман ҳарактерлайди. 

---

29 
Уа.м. = ta / tk 
Бунда, ta- автоматлаштирилган иш вакти; киши-соат 
tk - кўл меҳнати вакти, киши-соат 
Ялпи автоматлаштиришда ҳам, мини машина ва ускуналар ишлаб чиқаришда 
ҳам асосий кўрсаткичлардан бири меҳнатнинг энергия билан қуролланганлигидир. Бу 
кўрсаткич ҳар ишчи (ишловчи ) ҳисобига истеъмол килинган энергия микдори билан 
ҳарактерланади ва қуйидагича ифодаланади: 
Вэм - Qэ / Ис 
 
бунда: Qэ - йил давомида истеъмол килинган энергия микдори; 
Ис - ишчи (ишловчи)лар сони; 
Илмий техника тараққиѐтининг юқорида кўрилган йўналишлари 
иқтисодиѐтнинг барча тармоқлари учун умумий ҳисобланади. Шу билан бирга бу 
йўналишлар ҳар бир тармоқда ўз хусусиятларига эга. Корхонада ҳам бу хусусият 
икки йўналишда намоѐн бўлади: 
1. Чикариладиган маҳсулотлар - машиналар, ускуналар ва асбобларнинг узлуксиз 
такомиллаштирилиши, сифатининг яхшиланиши;
2.Ишлаб чиқаришнинг ташкилий-техникавий базасининг такомиллашти- рилиши . 
Биринчи йўналиш куввати, ишчи тезлиги, ишчи кисмларининг сони
орттирилгани, кўшимча асбоблар ва автоматик курилмалар билан таъминлангани, 
кўпрок технологик операцияларни камраб оладиган, меҳнатни механизациялаш ва 
автоматлаштириш воситаларини кўпайтирадиган машина ва агрегатлар яратиш билан 
ҳарактерланади. Бунда доимий равишда машина ва агрегатларнинг материал, энергия 
сиғимини камайтириш вазифаси ҳал килиниши керак. Асосий диккат - эътибор 
маҳсулотлар сифатини яхшилашга каратилмоғи зарур. Илмий-техника тараққиѐтининг 
иккинчи йўналиши ишлаб чиқариш техникасини такомилллаштириш билан боғлик 
бўлиб, кўлланилаѐтган ускуналарнинг замонавийлигини ошириш, уларнинг маънавий 
эскиришини камайтириш, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилиш жараѐнини 
яхшилашни назарда тутади. Бу йўналишнинг асосий элементи технологияни 
такомиллаштиришдир. У эса ўз навбатида меҳнат предметлари ва уларга таъсир 
қилиш воситаларини танлашни, меҳнат предметларининг фазода ва вакт бўйича
ҳаракатларининг уйғунлашувини, меҳнат предметлари ва воситаларининг ўзаро макбул 
таъсирини аниқлайди. Технология фан ва техника ютукларини жорий қилиш
ҳисобига меҳнат предметлари ва воситаларини яхшилашни талаб қилади.