Ijtimoiylashuv omillari va vositalari

Ijtimoiylashuv omillari va vositalari 
  Reja: 
 
1.Ijtimoiylashuvga ta`sir etuvchi omillar 
2.Mikro, mezo va makro omillar 
q.Shaxs  ijtimoiylashuviga  siyosiy,  iqtisodiy,  ekologik  omillarning 
ta`siri 
Tayanch  tushunchalar:  Ijtimoiylashuvga  ta`sir  etuvchi  omillar, 
Mikro,  mezo  va  makro  omillar,  Shaxs  ijtimoiylashuviga  siyosiy, 
iqtisodiy, ekologik omillarning ta`siri 
 
Jamiyat  tomonidan  kabul  qilingan  xatti  -  sharakatlar,'  qoidalar  va me`yorlardan  chekingan  ismirlarni  orir  yoki  tarbiyasi  kiyin  yoki  tarbiyasi  ogir 
ismirlar  deb  atashadi.  Tarbiyasi  kiyin  ismirlar  deganda  turli  xil  sabablarga  kira 
pedagogik  ta`sirlarga  qarshi  chikuvchi  bolalar  tushuniladi.  Jamiyatda  urnatilgan 
me`yor  va  qoidalarga  rioya  qilmaydigan  shunday  tarbiyasi  orir  ismirlarni  ilmda 
deviatsiya  deb  atashadi.  Aeviant  xatgi  —  sharakat  —  bu  psixik  soglom  shaxslar 
tomonidan  me`yoriy  qoidalarni  buzish  xollaridir.  Deviatsiya  —  bu  ijtimoiy 
pedagogik  muammo  bilib,  inson  ruxiy  olamidagi,  uning  atrofidagi  mushitning 
izgarish  xollari  bilan  borlik.  Bu  xol,  ayniksa,  ismir  yoshdagi  bolalarga  xosdir. 
Chunki  bu  yosh  eng  kiyin  va  murakkab  davr  bilib,  bu  yoshdagi  bolalarning 
anatomo — fiziologik, intellektual, axloqiy va boshqada jix.atlarida izgarishlar ruy 
beradi.  Bu  izgarishlar  uz  navbatida  ularning  psixikasida  izgarishlar  ruy  berishiga 
zamin yaratadi. Ularning ijtimoiy statusida, jamoada uzini titishida izgarishlar ruy 
berib, ularni kiprok; «Men kimman?» - degan savol kiynaydi. Deviatsiya uz ichiga 
deviant,  delinkvent  va  kriminal  xatgi  — sharakatlarni birlashtiradi.  (deviant  xatgi 
— sharakat — bu kichik ijtimoiy munosabatlar (sila, maktab) zshamda sharakter, 
jinsiy  va  yosh  xususiyatlari  jishatidan  yaxin  kichik  ijtimoiy  gurushlarga  xos 
ijtimoiy me`yorlardan, xatgi — xdrakatlar va xoidalardan orish, chekinishning bir 
turidir.!  Ya`ni  bu  turdagi  zsharakatni  intizomsizlik  deb  sham  atash  mumkin. 
Agressiya,  chaqiriq,  ishda  va  mexnat  faoliyatida  uz  boshimchalikka  yul  kuyish, 
bolalar  va  ismirlarning  ichqilikka  berilishi,  daydib  yurishlari,  oliftagarchilik 
qilishlari,  assotsial`  sharakatlarga  berilish  kabilar  deviant  sharakatlarning  asosiy 
kirinishlaridir.  Ma`lum  vaziyatlarda  bolalar  va  ismirlarning  shu  kabi  xatgi  — 
sharakatlarni namoyon etixi deviant sharakatlarning tipik xususiyatidir. Delinkvent 
xatti  -  sharakat  -  deviant sharakatlardan  farkli ularok,  ular vaziyat  ta`sirida  emas, 
balki yuqoridagi kabi assotsial` sharakatlarning doimiy sharakterga ega bulishidir. 
Delinkvent sharakatlarning quyidagi turlari mavjud: 
•
 
xaqoratlash,      xirlash,      azoblash    va    undan  xuzurlanish    kabi 
agressiv bosqinchilik sharakatlar; 
•
 
kichik 
urriliklar, 
ta`magirlik, 
avtotransport 
va 
boshqada 
kerakli  buyum  va  anjomlarni  urirlash  kabi  moddiy  fonda  kirishga 
qaratilgan uz shaxsiy manfaati yulidagi sharakatlar; 
•
 
narkotiklar sotish va tarkatish.

Kriminal  xatti  —  sharakat  —  bu  jinoiy  javobgarchilikka  tortilishta  yoshi 

etgan  shaxslarning  xuxuklarga  zid  zsharakatlari  bilib,  ular'ustidan  jinoiy  ish 
kuzgatilish  jarayonidir.  Kriminal  sharakatlarga  deviant  va  delinkvent  sharakatlar 
asos yaratadi. 
Deviant sharakterlarning asosiy sabablari 
 
Bolalar,      ismirlar      va    umuman    ba`zi    jamiyat  a`zolarining  jamiyat    tan   
olgan   me`yorlarga   zid  keluvchi   xatti — sharakatlarni namoyon etishi    — bu 
birdaniga, uz —uzidan biladigan xodisa emas. Ya`ni   Isha   insonlarning   shunday   
yul      titishiga      nimadir      sabab  biladi.  Ya`ni  shar  bir  fazilat  uz  tarixiga  ega. 
Insonning  rivojlanishi  bir  —biri  bilan  uzviy  bogliq  boltan  turli  xil  faktorlarga 
borlik:  irsiy,  mushit,  tarbiya,  iisonning  shaxsiy  amaliy  faoliyati  va  x.k.  Voyaga 
etmagan  yoshlar  orasida  deviant  sharakatlarni  vujudga  keltiruvchi  qator  faktorlar 
mavjud.  Jumladan: 
1.  Biologik  faktorlar,  ya`ni  bolalarning  ijtimoiy  shayotga  moslashuvini 
murakkablashtiruvchi noxush fiziologik va anatomik xolatlar: Ularga: 
•
 
genetik (ita aqli zayflar, kirlar, karlar va x.k), 
•
 
psixofiziologik 
(ya`ni 
inson 
organizmiga 
salbiy 
ta`sir 
kirsatuvchi,     somatik     sharakatlarni,     allergiyalar     va     toksik 
kasadliklarni  vujudga  keltiruvchi  turli  xil  ziddiyatlar,  kimyoviy 
moddalar, energiyalar va x.k), 
•
 
fiziologik      (atrofdagilarda      noxush      kayfiyat      uygotuvchi 
tashki kiyofa, tilning dudukligi va x..k) 
2.
 
Psixologik 
faktorlar, 
ya`ni 
insondagi 
psixopotologik 
yoki 
aktsentuant        (xaddan        tashkari)        xolatlar.        Bu        faktorlar        asab 
kasalliklari (psixopatiya, nevrasteniya kabi kasalliklardir) 
3. Ijtimoiy—pedagogik 
faktorlar, ya`ni  bolalik davridan 
boshlab maktab, oila va jamoatchilik tarbiyasidagi nuksonlar. 
4. Ijtimoiy  —  iktisodiy      faktorlar,      ya`ni      bu      jamiyatdagi 
ijtimoiy tengsizlikdir: 
jamiyatning boylar va kambarallar deb ajratilishi,    shalqning  ma`lum  qismining  kashshoklanib    kolishi, oylik maoshining kamligi, shnsizlik, inflyatsiya va x.k. 

Ma`naviy—  axloqiy            faktorlar.            Ularga            birinchidan, 

jamiyatdagi ma`naviy kadriyatlarning kadrsizlanishi, insonlarning 
ma`naviy    kashshoklanishi    kirsa,    ikkinchidan,      muyyan  jamiyatning 
undagi  ruy  berayotgan  deviant  sharakatlarga  befarqlik,  lokaydlik kiradi 
 
Deviatsiya  kontseptsiyasida  reabilitatsiya,  profilaktika  va  korrektsiya 
iasalalari  Deviant xatti — sharakatdagi bolalar va ismirlarga nisbatan profilaktika, 
reabilitatsiya  va  korrektsiya  ishlari  amalga  oshiriladi.  Reabilitatsiya  —  bu  bola 
shaxsining  xuquqi,  xuquqiy  statuey,  sogligi,  ishga  layokatsizligini  tiklashga 
qaratilgan kompleks, kip darajali, boskichli va dinamik tizimdir. U profilaktika va 
korrektsiya  singari  aspektlarni  uz  ichiga  oladi.  Profilaktika  —  bu  reabilitatsiya 
tizimidagi  shaxsning  rivojlanishidagi  u  yoki  bu  chekinishlarni  yukotishga  shart-
sharoitlar  yaratishga  qaratilgan  tadbirlardir.  U  kiprox  ijtimoiy  muzxit  bilan 

bogliqdir.  Korrektsiya  — bu  shayotiy  chekinishlarga uchragan  bolalar  va ismirlar 

bilan olib boriladigan anik faoliyat shisoblanadi