Ijtimoiyish

Yevropa  ijtimoiy  ta’m inot  tizim i. 

Turli  mamlakatlarda 

IJllllinly  qo'llab-quvvatlash  tizimlari  hal  qilinadigan  vazifalam ing 

d'xshiisliligi  va  bir  xilligiga  qaram ay  tarixiy  shart-sharoitlar, 

riluiningdck  muammolarni  hal  qilish  y o ‘nalishIari  va  metodlaridagi 

liilbvnllarni  hisobga  olgan  holda  yuzaga  keldi.  Jum ladan,  Yevropa 

mnmlakatlarida  ijtimoiy  ta ’minot  tizimi  A Q SH   ijtimoiy  ta ’minot 

(Ixlmidan  davlatning  yo‘nalishlarini  belgilash,  ijtimoiy  siyosatni 

rojnlashtirish,  moliyalashtirish  va  hayotga  tatbiq  etishda  ko‘proq 

Ishtirok etishi  bilan  farq qiladi.  Bunda m ahalliy boshqaruv organlari 

Ijiimoiy  xizmatlar  ko‘rsatishda  muhim  rol  o ‘ynaydi.  Aholini  turli 

Ijiimoiy  xizm atlar va  yordam  turlari  bilan  ta’minlash  ham  Yevropa 

Ijiimoiy xizmat modelining o ‘ziga xos xususiyati  hisoblanadi.

u  

40 

3 0  

20 

10 

0

Fransiyada  ijtimoiy  ish  xodimlarining 

5 0 %   davlat  tizimida 

faoliyat  ko4rsatadi,  17%   ijtimoiy  ish  xodimlari  xususiy  sektorda, 

22%   esa nodavlat-notijorat tashkilotlari tizim ida,  11%   ijtimoiy  ish 

xodimlari esa jam oat tashkilotlari tizimida faoliyat ko‘rsatishadi.

Fransiyada  aholini  ijtim oiy  himoya  qilish 

tizimi  X X   asrning 

40-60-yillarida  shakllana 

boshlagan.  Fransiya  statistika  vazirligining 

1998-yil  m a’lumotlariga  ko‘ra  m am lakatda  37 

xil  mutaxassislikka  ega  boMgan 

800 000  ta 

ijtimoiy ish xodim i mavjud ekanligi qayd etgan. 

Fransiyada  1992-yilda  qabul  qilingan  qonun- 

chilik bo‘yicha eng k o 'p   ijtimoiy  ish  xodimlari 

(380  000)  «опа- u y   tarbiyachisi»  vazifasida

O n a -«

 

faoliyat  ko‘rsatadi.  U y  tarbiyachisi  Shahar

tarbiyachisiming

  Kengashining rasmiy  roziligi  bilan  ish  faoliyati 

professional ramzi

  tashkil etiladi-

59

---

Fransiyada  « Ijtim o iy   x izm at m u tax assislari»   (38  000) aholini 

ijtimoiy  him oyaga  muhtoj  qatlamlari:  nogironlar,  ruhiy  kasallar, 

oilalarni huquqiari va himoyasi bilan shug‘ullanadilar.

« M u tax assislash g an   pedagog!ar»ning  vazifasi  esa  (55 000) 

deviant  xulq-atvorli  kishilar  bilan  profilaktika  ishlarini  olib 

borishdir.

« Iq tiso d iy   sa v o lla r  bo‘yicha  oila  m aslah atch isi»   vazifasini 

bajaruvchi  ijtim oiy  ish  xodim lari  oilalardagi  m avjud  iqtisodiy 

m asalalar  bo‘yicha  m uammolarni  yechishga  harakat qiladilar.  Fran­

siyada  ijtim oiy  ish  sohasi  ayollar  m utaxassislik  sohasi  hisoblanadi. 

(M amlakatdagi 9 7 %  ijtim oiy ish xodim lari ayollar hisoblanishadi)

Yevropa  ijtim oiy  xizm at  modeli  davlat  um um iy  farovonlik 

nazariyasiga  asoslanadi,  uning  asosida  insonning «tabiiy  huquqlar» 

konseptsiyasi  turadi.  Ushbu  nazariyaning  asosiy  vazifalari  barcha 

fuqarolar  uchun  hayotiy  rejalami  ruyobga  chiqarish  borasida 

taxm inan  bir  xil  boshlang‘ich  imkoniyatlarni  yaratishni,  ulami 

munosib turm ush tarzi  bilan ta ’minlashni,  ijtimoiy tenglik va adolat 

qaror  topishiga  intilishni  nazarda  tutadi.  Um um iy  farovonlik 

nazariyasiga  asoslangan  davlat  barcha  fuqarolar  uchun  rivojlangan 

ijtimoiy  yordam  tizimini  shakllantiradi,  tibbiy,  ta ’lim,  ruhiy, 

huquqiy v a boshqa hayotiy muhim  xizm atlar bilan ta’minlaydi.

«U m um iy  farovonlik  nazariyasiga  asoslangan  davlat»  tushun- 

chasi  ikkinchi jahon  urushidan  keyin  rasm  boMdi.  Biroq  1970-yillar 

oxiri  1980-yillar  boshida  bu  nazariya  tanqidga  uchradi.  Buning 

sababi  ijtim oiy-iqtisodiy  shart-sharoitlam ing  va  odamlar,  ijtimoiy 

guruhlar,  um um an aholi  ehtiyojlarining o ‘zgarishi  bilan  bogMiq  edi. 

Rivojlangan  m am lakatlar  ekspertlarining  fikricha,  80-yillam ing 

ikkinchi  yarm iga  kelib,  G ‘arb  mamlakatlaridagi  ijtimoiy  ta’minot 

tizim i aholini  ijtimoiy toMovIar turlari  bilan  ta’minlash  bo‘yicha o ‘z 

oldiga qo‘ygan vazifasini  bajarib bo‘ldi.  1990-yillarda ushbu tizimni 

iqtisodiy taraqqiyotning o ‘zgarishIarga  uchragan  shart-sharoitlariga, 

resurslar  cheklanishining  o ‘sishiga,  ishsizlikning  yuqori  darajaga 

ko‘tari!ishiga moslashtirish vazifasi birinchi o ‘ringa qo‘yildi.

Yevropa  m am lakatlarida  ijtimoiy  ta ’minot  tizimi  ustuvorliklari 

o ‘zgarishini  belgilab  bergan  om illar orasida tug‘ilishning  kamayishi 

va um m ing uzayishi natijasida aholining tez qarishi qayd etilmoqda. 

G ‘arbiy  Yevropa  m am lakatlari  uchragan  iqtisodiy  qiyinchiliklar  va

60

---

illum ing  o q ib atlari  d a v la tn in g   b ir  q a n c h a   ijtim o iy   d astu rlarin i 

lo 'M a tish ig a   k atta  ta ’sir  o ‘tk a z d i.  Iq tiso d iy   in q iro z  o ‘sib   boru v ch i 

by ml jet  taq ch illig i,  ish sizlar  v a   q a sh sh o q la r  so n in in g   o rtishi, 

fthollning  q arish i,  toMiq  boM m agan  o ila la r  so n in in g   o sh ish i  va 

boHhqa o m illar d av lat ijtim oiy siy o satid ag i o ‘z g a rish la rg a  o lib  keldi.

Ito s s iy a d a   ijtim o iy   ish .  R o ssiy a d a   ijtim oiy  ish  m u h to jlarg a 

yordam   k o ‘rsatish  b o ‘y ic h a   fa o liy a t  sifatid a  k o ‘p  a srla rg a   borib 

liu|alsada,  u  davlat,  turli ja m o a tc h ilik   guruhlari,  ijtim oiy  so h a  tad q i- 

qotchilari  tom onidan  X X   a srn in g   90-yillaridan  boshlab  obyektiv 

Wirur hodisa  sifatida q arala boshlandi.  U shbu yillarda  aholiga xizm at 

k o 'rsa tish   tizim ining  qaror  topishi,  aholi  bilan  ish  olib  borishda 

/am o n av iy   texnologiyalar  v a  m etodlam i  ken g  qoMlanishi  ijtim oiy 

ulyosatning  en g  jid d iy   tendentsiyalaridan  biri  boMdi.  B unda  aholiga 

Ijiimoiy  xizm at  ko‘rsatish  R ossiyalik  olim lam in g   ayrim   asarlarida 

Qtinioiy  ish  zam onaviy  paradigm a  sifatida,  boshqa  asarlarda 

m urakkab 

ijtim oiy-iqtisodiy 

vaziyat 

sharoitlarida 

fuqarolam i 

samarali  ijtim oiy  qoM lab-quvvatlash  im konini  beradigan  yuqori 

samarali  ijtim oiy  texnologiya  sifatida,  y an a  boshqa  asarlarda  esa 

ijiimoiy sohaning, um um an olganda m uhim  sektor sifatida qaraladi.

«R ossiya  F ederatsiyasida  aholiga  ijtim oiy  xizm at  ko‘rsatish 

asoslari  to ‘g ‘risida»gi  federal  qonun  m azkur  m asalaga  aniqlik 

klritadi.  Q onunda  ijtim oiy  x izm at  k o ‘rsatish  qiyin  hayot  kechira- 

yolgan  fuqarolam i  ijtim oiy  qoM lab-quvvatlash,  ularga  ijtim oiy, 

libbiy,  ruhiy,  pedagogik,  huquqiy  v a  boshqa  yordam   turlarini 

ko'rsatish  b o ‘yicha  faoliyat  deb  qaraladi.  Q onunda  ijtim oiy  xizm at 

lurlari:  m oddiy  yordam ,  uyda  ijtim oiy  xizm at  ko‘rsatish,  statsionar 

holatlarda  ijtim oiy  xizm at  k o ‘rsatish,  m aslahat  berish,  fuqarolar  va 

oilalam ing ijtim oiy rahnam oligi v a boshqalar ochib beriladi1.

«Keksa  kishilarga  v a  nogironlarga  ijtim oiy  xizm at  k o ‘rsatish 

lo‘g ‘risida»gi  federal  Q onun  R ossiya  aholisining  alohida  ijtimoiy 

guruhlariga ijtim oiy xizm at k o ‘rsatish to ‘g ‘risidagi  tasavvum i jid d iy  

ravishda  toMdiradi  va  unga  q o ‘shim chalar  kiritadi.  U  aholini 

ijiimoiy him oya qilish bo‘yicha  faoliyat y o ‘nalishlaridan  biri  boMib, 

keksa yoshdagi  fuqarolarga v a nogironlarga  ijtimoiy  xizm at  ko‘rsa- 

tish sohasidagi m unosabatlam i tartibga solish uchun moMjallangan.

’  Теория социальной работы. -  М .: Ю ристь,  1998. -  С. 203.

61

---

0 ‘tish  davrining  iqtisodiy  qiyinchiliklariga  qaram ay,  davlat 

nogironlarga,  k o ‘p  hollarda  yo!g‘iz  va  nogiron  qariyalarga  alohida 

e ’tibor  beradi.  R ossiyada  qariyalarga,  shu  jum ladan  nogironlarga 

ko‘p  darajali  yordam  tizimi  amal  qiladi.  Jumladan,  2002-yiIda 

14  mln  keksa  kishilarga  u  yoki  bu  ko'rinishdagi  ijtimoiy  xizm atlar 

ko‘rsatildi.  500  m ingdan  ortiq  nogiron  bolalar  davlat  tomonidan 

alohida qo‘IIab-quvvatlandi.

M aqsadlilik. qulaylik.  ixtiyoriylik,  insonparvarlik, qiyin ahvolda 

qolgan  voyaga  yetm aganlarga,  keksa  kishilarga  va  nogironlarga 

ijtimoiy  xizm atlar  ko'rsatish  ustuvorligi,  maxfiylik,  profilaktikaga 

yo'naltirilganlik,  inson  va  fuqaro  huquqlariga  rioya  qilish,  ijtimoiy 

xizmat  ijtim oiy  siyosati  shunga  qaratilgan.  Ijtimoiy  siyosat  va 

ijtimoiy  ish o ‘zaro uzviy bogMangan.

Ijtimoiy  ish  bir  vaqtning  o ‘zida  ham  ijtimoiy  institut,  ham 

kasbiy  faoliyat  turi,  ham  ijtimoiy  am aliyot  turi  va  amaliy  bilimlar 

sintezi,  ham  o ‘quv  fani  hisoblanadi.  Ijtimoiy  ish  xodimi  faoliyati 

ijtimoiy  ish  nazariyasining  diqqat  markazida  turadi.  U  samarali 

boMishi  uchun  ijtim oiy  ish  xodimi  insoniy  muammolarni  tushunib 

olishi, ulam i  hal qilish  texnologiyalariga ega boMishi  kerak.  Ijtimoiy 

ish  xodimi  ijtimoiy  ishning  asosiy  nazariyasi  uning  predmeti  va 

obyekti,  tam oyillari  va  metodlarini  aniq  ajrata  oladi.  Rahmdillik, 

hamdardlik,  javobgarlik,  insonparvarlik,  fiiqaroviy  va  ijtimoiy 

adolat  tuyg‘usi  singari  m axsus  kasbga  doir  va  m a’naviy-axloqiy 

xususiyatlar unga xosdir.

Ijtimoiy  ish  kasbiy  faoliyat  turi  sifatida  puxta  um um iy  va 

maxsus  tayyorgarlik,  tajriba  orttirish  natijasida  inson  erishgan  bir 

qator  maxsus  bilimlarni  va  muayyan  ko‘nikmalarni  nazarda  tutadi. 

«Kasb»  atam asi  odatda  keng  ma’noda  ishlatiladi:  ishdagi  kasb, 

professional  duradgor,  professional  tarbiyalovchi,  vrachlik  kasbi. 

Ingliz  tili  Iug‘atlarida  kasb  (profession)  yuqori  darajada  texnik  va 

intellektual  chuqur  bilim ga  egaligi  bilan  ifodalanadigan  o ‘rta  sin f 

vakillarining ishi (occupation) sifatida keltiriladi1.

1  А бер комби  H.  и  др.  С оциологический  словарь.  -   Казан:  Изд-во  Казан.  Ун-та»  1997;  Д ж ери  Д .. 

Д ж ери Д ж   Болнюй толковы й социалогичекий словарь (К оллинз)'  В  2-х т.  | Пер. с  англ. -   м:  Вече. 

А Т. 1999.

62

---

Ijtimoiy  ish  o ‘ziga  xos  ijtimoiy  hodisa  sifatida  uch  tur -  kasb, 

Inn 

vii

 o 'q u v  fani bilan ifodalanadi:

-   kasb  sifatida  u  alohida  shaxslarga,  kishilar  guruhiga yordam 

ko'rsatish  orqali  shaxsiy  va  ijtimoiy  m unosabatlam i  muvofiqlash- 

llrishga qaratilgan;

fan  sifatida  u  shaxs  hayotiy  faoliyatiga,  aniq  ijtimoiy 

guruhga  yoki  jam iyatga  bevosita  aloqador  ijtimoiy jarayonlam i  va 

ijtimoiy hodisalam i o ‘rganadi.

• 

ijtimoiy ish o ‘quv  fani  sifatida ko‘p qirrali xususiyatga ega va 

lurli tipdagi o 'quv yurtlarida o'qitiladi.

Ijtimoiy  ish  xodimi kasbi  ijtimoiy y o ‘naItirilgan  kasblar boMgan 

vrnch,  psixolog,  pedagog  singari  boshqa  o ‘xshash  kasblardan  farq 

qiladigan  belgilarga  ega.  Ijtimoiy  ish  xodimi  va  mijoz  o ‘rtasida 

o‘zaro  hamkorlik  xususiyatining  o ‘zi  asosiy  farq  qiladigan 

xususiyatlardan  biri  hisoblanadi.  Yordam  beradigan  boshqa  kasb- 

larga  xos  boMgan  subyektiv-obyektiv  munosabatiardan  farqli 

ravishda  postindustrial  jam iyatning  ijtim oiy  i.shida  ishonchga 

asoslangan  subyekt-subyekt  munosabatlari  ustunlik  qiladi.  Bunday 

sharoitda  m ijoz  qaror  qabul  qilish  huquqini  yoki  ustunlikni  o ‘zida 

snqlab qoladi.

Ijtimoiy  ishning  eng  um um iy  ta ’rifi  — bu  shaxs,  guruhlar yoki 

hamjamiyat hayotida  ijobiy o ‘zgarishlam i  am alga oshirish  bo‘yicha 

professional  faoliyat  hisoblanadi.  Buyuk  Britaniya  ijtimoiy  ish 

xodimlari  uyushmasi  ijtimoiy  ishning  qo‘yidagi  ta'rifini  berdi: 

ijtimoiy  ish  —  bu  ularga  ta ’sir  qiladigan  shaxsiy,  ijtimoiy  va  vazi- 

yatga  bogMiq  qiyinchiliklam i  belgilashda  kishilarga  va  hamja- 

miyatlarga yordam beradigan m as’uliyatli kasbiy faoliyatdir.

2002-yil  iyulda  Jenevadagi  Xalqaro  ijtimoiy  ish  xodimlari 

Federatsiyasining  har-yillik  uchrashuvida  qo‘yidagi  ta’r if   qabul 

qilindi:

-   ijtimoiy  ish  kasbi  ijtimoiy  o'zgarishlarga,  kishilar o ‘rtasidagi 

muammolarni  hal  qilishga,  m obiilashtirishga  va  individlar  va 

guruhlarning  xotirjamligini  kafolatlash  uchun  ularni  safarbar etishi 

va  ozod  qilishga  yordam  beradi.  Ijtimoiy  ish  inson  hulq-atvori  va 

ijtimoiy  tizim lar  nazariyasini  qoMlab,  odam larning  ular  atrofidagi 

kishilar  bilan  m unosabatlariga  aralashadi.  Inson  huquqiari  va 

ijtimoiy adolat tamoyillari  ijtimoiy ish uchun asos hisoblanadi.

63

---

Ijtim oiy  ish  qoM lab-quvvatlash,  him oya  qilish,  tuzatish  va 

reabilitatsiya  qilish  v ositasida  qiyiichiliklarni  yengib  o ‘tishga, 

ularga  yordam   beradi.  Bu  tashxis  q o ‘y ish   uchun  yuborilgan 

huquqbuzarliklam i  tuzatish  va nazorat  q ilish  bilan  b o g ‘liq  patronaj, 

ijtim oiy yordam ,  ijtim oiy ta ’m inot, ijtim oiy ta ’lim  faoliyatidir.

K asbiy  faoliyat  sifatida  ijtim oiy  ish  uch  sohani  o ‘z  ichiga 

qam rab oladi:

-   birinchidan,  bu  shaxsiy  va  oilaviy  darajalardagi  ijtim oiy 

terapiyadir;

-  

ikkinchidan,  bu  turli  tasnifdagi  guruh  bilan  olib  boriladigan 

ijtim oiy faoliyatdir;

-   uchinchidan,  bu  jam o ad a,  yashash  jo y id a   olib  boriladigan 

ijtim oiy faoliyatdir.

Individni  ijtim oiy  m oslashtirish  va  hayotga  qayta  tayyorlash, 

uning  hayotida  ro ‘y  berayotgan  nizolam i  hal  qilish  yakka  tartibda 

ishlashning  asosiy  m aqsadi  hisoblanadi.  M isol  uchun,  oilada  bo- 

laning jism o n iy   va  ruhiy  kam oloti  ota-onalarning  ijtim oiy-m adaniy 

v a m oddiy  m aqom iga, ularning bolalarga keraklicha e 'tib o r berishga 

qodirligi  yoki  q o d ir  em asligiga,  m azkur  o ila  qayerda  yashashiga, 

ta ’lim  resurslarining  qulayligiga  bogMiq.  B archa  sanab  o ‘tilgan 

holatlarda  qonunlarda  m ustahkam langan  qoidalardan  foydalanish 

uchun  ularning  ota-onalariga  ham   m alakali  yordam chilarning 

k o ‘magi  zarur.  Ijtim oiy  ish  e ’lon  qilingan  huquqlarni  am aliyotga 

tatbiq  qilinishi  uchun  kerak  bo‘lgan  ijtim oiy m exanizm   hisoblanadi. 

Ijtim oiy  ish  xodim i  qiyinchiliklam i  aniqlashi,  m ijozni  qoMlab- 

quvvatlashga  qaratilgan  ijtim oiy  resu rslar  m anbalariga  m urojaat 

qilishda  oilaga v a individga yordam   berishi  m um kin.

Ijtim oiy  yordam   va  k o ‘m ak  z a ru r  boMgan  guruhlar  y o sh ig a 

q arab  bolalar,  yoshlar,  keksa  fuqarolarga  tasniflanishi  m um kin. 

B oshqa ta sn if gender,  m adaniy  yoki  o ‘xshash  m uam m olar b o 'y ic h a  

am alga  oshiriladi,  y a ’ni  diniy  guruhlar,  yolgMz  ota-onalar,  yolgMz 

o n alar  birlashm asi,  sobiq  alkogoliklar yoki  giyohvandlar  guruhlari. 

K o‘pincha ijtim oiy ish xodim lari  ijtim oiy  illatga aylangan yoki  hatto 

jin o iy   xususiyatga  eg a  boMgan  g u ru h lar  —  bolalar  yoki  o ‘sm iriar 

jinoyatchiligi,  fohishabozlik va  boshqa ijtim oiy x atar guruhlari  bilan 

ishlashiga to ‘g ‘ri keladi.

64

---

Yanhnsh  joyi  bo‘yicha  v a   jam o alard a  faoliyat  olib  borish 

llllinoiy  ish  xodimi  faoliyatining  m uhim   sohasi  hisoblanadi.  U 

inliimlnr  /ic h   boMib  yashaydigan  jo y lard a  ijtim oiy  xizm atlar 

lirmogM ni  kengaytirishga.  ijtim oiy  aloqalam i  m ustahkam lashga, 

ijuliiv  ijtim oiy-ruhiy  iqlim  yaratishga,  shuningdek,  turli  m ahalliy 

(nihnbbuslar,  o ‘zaro  yordam   beruvchi  guruhlam i  tashkii  etishga 

qnrntllgan.

I)ii  sohada  0 ‘zbekistonning o ‘z ig a xos m illiy m odeli -  m ahalla- 

ning ulkan salohiyatidan va  im koniyatlaridan foydalanish  m um kin.

S hunday  qilib,  ijtim oiy  ishning  m azm un-m ohiyatini  individlar. 

oilalar  guruhlam ing  ijtim oiy  huquqlarini  ro 'y o b g a   chiqarishda  va 

loMaqonli 

ijtim oiy 

faoliyat  k o 'rsatish g a  to ‘sqinlik 

qiladigan 

|Lsmoiviy,  ruhiy,  intellektual,  ijtim oiy  va  boshqa qiyinchiliklam i  hal 

qilishda  ularga  yordam   ko‘rsatish  b o ‘y ich a  faoliyat  sifatida  ta ’rif- 

lash  m um kin.  Ijtimoiy  ishning  m azm un-m ohiyatini  faoliyatning 

o’ziga  xos  turi,  inson  hayotining  m adaniy,  ijtim oiy  va  m oddiy 

darajasini  ta ’m inlash  m aqsadida unga  davlat  tom onidan  va  nodavlat 

ko'm ak  berish,  insonga.  oilaga  yoki  shaxslar  guruhiga  yakka 

lartibda yordam   berish  sifatida ta ’riflash m um kin  .

Turli  m am lakatlarda  ijtim oiy  ish  xodim larini  ish  bilan  ta ’m in­

lash  cohasiga  turlicha  yondashuvlar  m avjud.  B ir  q ato r  m am la- 

kallarda,  m asalan,  Shvetsiyada  bu  kasb  ijtim oiy  him oya va sogMiqni 

saqlashni  birlashtiradigan  sohaga  taalluqli.  Irlandiyada  e sa   ijtim oiy 

ish  xodim larii  (so cial  w o rk e rs )  sogMiqni  saqlash  tizim iga  m ansub. 

Ular  kasalxonalarda,  turar  jo y larid ag i  salom atlik  m arkazlarida 

ishlaydi,  kishilarni  ruhiy  qoM lab-quvvatlaydi.  Ijtim oiy  ta ’m inot 

sohasida odam larga yordam   beruvchilar (w e lfa re  w o rk e rs )  ijtim oiy 

him oya  qilish  sohasida  ishlaydi.  B undan  tashqari,  Irlandiyada 

yoshlar  bilan  ishlaydigan  m utaxassislar  (y o u th   w o rk e rs )  m avjud. 

U shbu  m utaxassislar,  u  yoki  bu  darajada  bir-birlari  bilan  o ‘zaro 

ham korlik  qiladi,  ko‘ngillilam i  va  turli  hukum atga  qarashli 

boMmagan  tashkilotlarni  ham korlikka ta k lif etadi.  A Q SH da  ijtim oiy 

ish  xodim i  ijtim oiy  xizm atlar  boMimlaridan  tashqari  tibbiyot 

m uassasalarida  ham   faoliyat  k o ‘rsatishi  m um kin.  M ijozni  ham 

davolash jarayonida,  ham   uyiga q aytarishga  tayyorlashda yetarlicha 

tibbiy  va  ruhiy  qoM lab-quvvatlash  uning  vazifasi  hisoblanadi.

65

---

R ossiyada  ijtim oiy  ish  xodim lari  ijtim oiy  ta ’m inot,  ta ’lim  (ijtim oiy 

pedagoglar), ish  bilan t a ’m inlash xizm atida faoliyat k o ‘rsatadi.

Ijtim oiy  ishning  qonuniyligi  ijtim oiy  ish  nazariyasining  muhim 

elem ent!  hisoblanadi.

M axsus  adabiyotlarda  ijtim oiy  ish  qonuniyligini  uch  guruhga 

boMish ta k lif etiladi:

1)  ijtim oiy  ish  -   odam larning  ehtiyojiga,  aniq  vaziyat  talabiga, 

kishilam ing  ijtim oiy  salom atligi  saqlanishi  va  reabilitatsiyasiga 

ko‘m aklashadigan, 

ijtim oiy 

m unosabatlam ing 

yangilanishiga 

m uvofiq  ja m iy a td a   yuz  beradigan  ja ra y o n larg a  ta 's ir  qiladigan 

o ‘ziga x o s faoliyat turi;

2)  individning shakllanishi  ijtim oiy dasturga  k o ‘ra y u z  beradi -  

ijtim oiy  m u hitning  ta ’siri  o stida  va  individning  o ‘zini  o 'z i  kam ol 

toptirishida m uayyan  faolligi sharoitida y u z  beradi;

3)  ijtim oiy  xizm atlarni  shakllantirish  va  iste’m ol  qilish 

m anbalari  ja m iy a t  ehtiyoji  bilan  izohlanadi  va  uning  kam oloti 

tendentsiyalarini  aks ettiradi.

D avlatning  ijtim oiy  siyosati  bilan  jam iy atd ag i  ijtim oiy  ishning 

m azm un-m ohiyati  o ‘rtasidagi  o ‘zaro  aloqa aso siy  qonuniyat sifatida 

ajratib  olinadi.  K asbiy  faoliyat  sifatida  ijtim oiy  ishning  shakllanishi 

ijtim oiy  siyosatni  aholining  katta  guruhlari,  sinflar.  xarajatlardan 

qiynalib  hayot  kechirayotgan  individga,  o ilag a  yordam   berishga 

y o ‘naltirishi  bilan  bogMiq.  U shbu  qonuniyat  m unosabati  bilan 

ijtim oiy  rivojlanish  m aqsadlari  bilan  ijtim oiy  ish  darajasi  o ‘rtasida 

o ‘zaro   alo q a  yuzag a  keladi.  K o‘rsatib  o ‘tilgan  m aqsadlar  asos 

boMuvchi  d av lat hujjatlarida,  ijtim oiy x izm atlar faoliyatida  shaklla­

nadi.  B u  esa  ushbu  rivojlanishning  y o 'n altirilg an lig id an   dalolat 

beradi.

Ijtim oiy ishning ijtim oiy siyosat,  ijtim oiy ja ra y o n lar bilan  nisba- 

tini  tadqiq  qilish,  shuningdek,  shaxsning  m uqobil  kam ol  topishi 

uchun  jam iy atn in g   m as’uliyatr  bilan  bogMiq  m uam m olar  ijtim oiy 

ish m uam m olari  sirasiga kiradi.

Q o ‘yidagilar  ilm iy  fan  sifatida  ijtim oiy  ishning  m axsus 

m uam m olari hisoblanadi:

—  ijtim oiy ish tuzilm asida m otivatsiya;

—  deviatsiya;

—  delikventsiya;

66

---

doprivatsiya;

O '/J o n lg a  q a sd  qilish ;

Inm oada  ish lash ,  ijtim o iy  ish m e to d la ri  v a  te x n o lo g iy a la rin in g  

o '/ o r o   m u n o sab a ti;

ijtim o iy  ish  x o d im in in g  o d o b -a x lo q in in g  ish la g a n lig i;

-   Ijtim oiy korreksiya;

■

  ijtim o iy  terap iy a.

Ijtimoiy 

ish  m eto d o lo g iy asi  p ro fessio n al  jih a td a n   t a ’s ir  e tish  

prcd m ctin i,  o b y e k tn i  o ‘rg an ish n i  n a z a rd a   tu ta d i.  B u n d a  m ijo z d an  

Iniihqari  ijtim oiy  xodim   h am   ish tiro k   e ta d i,  sh u n in g d e k   u n in g  

ilolrasida  ijtim oiy  ish  xodim i  v a   m ijo z   o ‘z a ro   m u n o sa b a tid a  

ItoMadigan  ijtim oiy  k o n tek stn i  ijtim o iy   ish  tu zilm asin i  v a   tarm oq 

liioliyati  tam o y illarin i o 'rg a n is h n i  n a z a rd a  tu tad i.

Ijtim oiy 

salom atlikni 

tik la sh , 

m aq o m n i 

b arq aro rlash tirish  

Im koniyatlar  v a  resu rslar  n am o y o n   boMishi  shartlarin i  o 'z g a rtirish . 

m ijo zn in g   o ‘z in i-o ‘z i  n a zo rat  q ilish   d arajasin i,  m uam m o larn i 

m ustaqil  rav ish d a  hal  qilish  q o b iliy atin i  o sh irish ,  o ‘z   qadr-qim m ati 

Itiyg'usini  tik lash   va  o ‘z in i-o lz i  h u rm at  q ilish ig a   erish ish   ijtim oiy 

Mi  m eto d o lo g iy asin in g  m aqsadi hisoblanadi.