Ijtimoiy xulq-atvor psixologiyasi

Rolli o’yinlarning bizning attityudlarimizga ta’siri.

Psixologiyada ham teatrga o’xshab roll- aniq ijtimoiy mavqeyga ega kishining kutilgan hatti-harakatlarini bajarishi. Ijtimoiy rollarning shaxs shakillanishiga ta’siri juda katta.Shaxs o’zi bajarayotgan ro’llar tufayliy, turliy munosabatlarga kirishadi.Yangi rollni zimmasiga olish ham shaxsdan katta mas’suliyatni talab etadi. Agar siz talaba bo’lib, o’ylandingiz (turmushga chiqtingiz), yangi ishga qabul qilindingiz- har bir ijtimoiy ro’lingiz talab etgan vazifalarni bajarasiz. Boshida sizda yangi ro’lingiz suniy tuyilishi mumkin, lekin ozgina vaqt o’tib (adaptatsiya) moslashasiz. Harbiy hizmatga borgan yigit uchun birnchi hafta saldatlar suniy, hizmat esa o’yindek tuyiladi. O’yinga o\xshab boshlangan ro’llingiz, hayotingizning bir qismiga aylanadi.

Olimlar insonlarning ro’l qabul qilishdan oldingi va keying xatti-harakatlarini tabiiy usulda yoki laboratoriya usulida o’rganishga harakat qilganlar.

1972 yilda psixolog Filippom Zambardo laboratoriya usuli yordamida maxsus tayorlangan qamoqxonada shaxs rollarini o’rganmoqchi bo’ldi. Tadqiqotda ishtirok etishga rozi bo’lgan talabalarni ikki guruhga ajratgan, birinchi guruhga qamoqxona xodimi rolini bajarishni buyurdi, ikkinchi guruh ishtirokchilariga maxfuz ro’lini bajarishni buyurdi. Ularga maxsus kiyim va qurollar berishdi, maxsus qamoqxonaga qamab qo’yishdi. Bir-ikki kundan keyin o’yinga o’xshab boshlangan tadqiqot tusga kirdi.Qamoqxona xodimlari ro’llini bajarayotganlar maxfuzlarga qattiqo’lik qilib, haqoratlovchi vazifalarni buyura boshlashdi.Maxfuzlar esa birin –kettin parishon xotir holatida yeqilla boshladilar. Bunday vaziyatni ko’rgan psixolog Zimbardo tadqiqotni oxiriga yetkizmasdan tugatishga majbur bo’ldi. Harakatlarimiz attityudlarimizga ta’sir qiladi. Bizning hatti –xarakatlarimiz qanday bo’lsa, biz ham shunday insonga aylanamiz.⁴ [3]

Role-Playing Affects Attitudes When you adopt a new role—when you become a college student, marry, or begin a new job—you strive to follow the social prescrip-tions. At first, your behaviors may feel phony, because you are acting a role. The first weeks in the military feel artificial—as if one is pretending to be a soldier. The first weeks of a marriage may feel like "playing house." Before long, however, what began as play-acting in the theater of life becomes you.( David.G.Myers “Psychology” -2010 Pg 677)