Ijtimoiy xayot va din

Budda va Bodhisatvalar haykallari bilan birga dunyoviy kishilar, Buddaviylikga xayrixoh kishilarning kompozitsion guruhini tashkil etgandir. Undan tashqari kamarli haykallar, marjonli haykallar va libos taxlari juda chiroyli tasvirlangan, elkalaridan mato ohista osilgan, chap elkada marjon taqilgan, boshining yuqori qismida bodhisatvaniki singari spiralsimon ganch bezak tasvirlangan haykallar bor.

Bodhisatvalarning libosi g‘oyatda go`zal, tanalarining nafosatini bo`rttirib ko`rsatib turuvchi kiyim taxlaridan iborat. Bo`yinlarida qimmatbaho javohir marjon, bilaklar va oyoqlaridagi bilakuzuklar tasvirlanadi. Ularning boshida javohirlar bilan qoplangan, hilpirab turgan tasmalari bor sallalar, quloqlarida og‘ir sirg‘alarni ko`rish mumkin. Dalvarzintepadan topilgan bodhisatvadan birining urnasiga oltin bezak ishlangan. Boshida gulchambarlar, tillaqoshlar bor.

Dalvarzintepadan topilgan, I – II asrlarga taalluqli “Kushon shahzodasi boshi” haykali noyob haykallardan biridir. “Shahzoda labidagi sirli nim kulgi timsolni his-hayajonli qilib, jonlantiradi va u insoniy his-tuyg‘ularni aks ettirishi asosiga qurilgan qadimgi haykaltaroshlik tamoyillarini yodga soladi. Timsoldagi ko`tarinki ruhiy holat ifodasi uni Budda ilohasi qiyofalariga yaqinlashtiradi.” 1

Demak, san'atshunoslarning bergan tahlillariga ko`ra, endi Mahayana yo`nalishiga ko`ra inson bu dunyoning ham qadriga etishi, dunyoviy his-tuyg‘ulardan bahramand bo`lish g‘oyasi mavjud bo`lgan. Inson bu dunyodagi yaxshiliklari evaziga ham jannatga erishishi mumkin degan g‘oyalar san'atda ifodalangan, binobarin hurfikrlilik g‘oyalari san'atda o`z aksini topa boshlagan.

Toshtaxtalarda chiltor, ud, qo`shnay va boshqa musiqa asboblari chalayotgan bir necha odam tasvirlangan. “Sof oltindan yasalgan 115 dona, umumiy og‘irligi 36 kilogrammga yaqin turli buyumlar, jumladan, taqinchoqlar, bilakuzuklar, sirg‘alarni ham nozik did bilan ishlanganligini ko`rish mumkin. Ajdodlarimiz antik davrdayoq bronza va mis singari metallardan yasalgan buyumlarga bir necha mikron qalinligida oltin suvi yurgizish usulini bilganlar. Holbuki, evropaliklar o`n to`qqizinchi asr oxirlarida bu usulni o`rganganlar.” 2