Ijtimoiy xayot va din

Markaziy Osiyo xalqlarining jahonda keng e'tirof etilgan boy ma'naviy merosining eng yuksak namunasi – Avesto jahon sivilizatsiyasiga salmoqli ta'sir ko`rsatgan, umuminsoniy qadriyat darajasiga ko`tarilgan buyuk asardir. Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida deyarli uch ming yil muqaddam yozilgan Avesto xalqimizning islomgacha bo`lgan ma'naviy madaniyatini o`rganish uchun bebaho manba hisoblanadi.

Milliy g‘urur, vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishdagi ahamiyatini ta'kidlab, Prezident Islom Karimov shunday degan edi: “O`lmas osori atiqalar bu ko`hna o`lkada bugun biz yashab turgan tuproqda qadimdan buyuk madaniyat mavjud bo`lganidan guvohlik beradi.”

Zardushtiylik mil.av.VII-VI asrlarda quyi Amudaryo hududlarida vujudga kelgan yakkaxudolik dini bo`lib, bu davrda turli xudolarga sajda qiluvchi qabilalar o`rtasidagi ziddiyatlar natijasida jamiyat parchalanib ketayotgan ichki qarama-qarshiliklar kuchaygan davr edi. Mamlakat inqirozining oldini olish uchun, qabilalar o`rtasidagi ziddiyatlarga barham berish, umumiy manfaatlarni targ‘ib qiluvchi g‘oyalar yaratish zaruriyati vujudga keldi. Bu ta'limot 1-chidan, jamiyatning ijtimoiy barqarorligini saqlab qolish uchun hizmat qilish, 2-chidan, urug‘ va qabila dinlaridan ustun turuvchi, barcha qabilalar manfatiga mos tushadigan e'tiqod shaklini yaratish, 3-chidan, har qanday qonli urushlarga chek qo`yish, 4-chidan, mamlakat ichkarisidagi kuchlarni jipslashtiruvchi g‘oyalar tizimini shakllantirish zarur edi.

Bu ta'limot birinchidan, ko`pxudolikka qarama-qarshi yakka xudolik, ya'ni diniy e'tiqodning yuqori bosqichiga qadam qo`ydi, 2-chidan, ilgari odamlar xudolar qahridan, ularning dahshatli vayron qiluvchi qudratlari, dahshati ostida sig‘ingan bo`lsa, endilikda Zardusht odamlarga mehr-shavqat bilan to`lgan, yahshilikka undovchi, o`lgandan so`ng mangu farovon hayot va'da qiluvchi Ahura Mazdaga ibodat qilishga chaqirdi.

Zardushtiylik ta'limotiga ko`ra, bu din vahy orqali nozil bo`lgan. U insoniyatga boshqa barcha dinlarga nisbatan bevosita va bilvosita eng ko`p ta'sir o`tkazgan dindir. Insoniyat tarixida har bir kishi ustidan ilohiy hukm amalga oshirilishi, jannat va jahannam, qiyomat-qoyim, unda tanalarning qayta tirilishi, tana va ruh qayta birlashib mangu yashashi haqida birinchi bor shu din doirasida fikr yuritildi. Keyingi asrlarda bu g‘oyalar yahudiylik, xristianlik va boshqa dinlar tarafidan o`zlashtirildi. Aytib o`tish joizki, ushbu din paydo bo`lgan davr va uning vatani – xali fanda oxirigacha to`liq yechilgan masalalar emas. Zardushtiylik dini payg‘ambar Zardusht nomiga nisbat berilib, shartli ravishda shunday atab kelinadi.