Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

1-MAVZU: FALSAFA FANINING PREDMETI, MAZMUNI VA JAMIYATDAGI ROLI 

 

 

 

  

  

  

  

7 

 

 

 

Jamiyat ma’naviy taraqqiyotining dastlabki davrlarida falsafa insonning olam haqidagi barcha 

bilimlarini o‘z ichiga olgan. Keyinroq, falsafa kengroq mazmunga ega bo‘lib, mustaqil fan sifatida 

shakllanadi  va  rivojlanadi.    U  tabiat,  jamiyat  va  insonning  mohiyati  haqidagi  eng  umumiy 

bilimlarni  o‘zida  ifodalab,  insonni  borliqqa  bo‘lgan  munosabatining  metodologik  asoslarini 

belgilab beradi, tabiat, jamiyat va tafakkur taraqqiyotining eng umumiy muammolarini o‘rganadi 

va falsafiy dunyoqarashni shakllantiradi.  

Kishilar  qadim  zamonlardan  boshlab,  borliq  dunyo,  tabiat  nima,  ular  qanday  tuzilgan, 

borliqning asosida nima yotadi, insonning o‘zi nima, u dunyoga qanday qaraydi, kabi savollarga 

javob  berishga  harakat  qilib  kelganlar.  Falsafiy  tafakkur  insonning  o‘z-o‘zini  anglashidan 

boshlanadi,  uning  olam  haqidagi  bilimlarini  umumlashtirish  asosida  rivojlanib  boradi.Inson 

bilishining ob’ekti bo‘lgan olam cheksizligi sababli, bu savollarga javob berish imkoniyati ham 

cheksizdir. Kishilar borliqni va unga bo‘lgan o‘zlarining munosabatlarini o‘rgana borishi, ularning 

o‘z turmush tajribalari asosida ongli va ongsiz ravishda hosil qila borgan tasavvurlari va qarashlari 

miyalarida qayta ishlanib, o‘ziga xos turli xil dunyoqarashni hosil qiladi.  

Inson dunyoga kelar ekan, u yashashi, ulg‘ayib borishi bilan o‘z hayoti  xaqida, kundalik 

ishlari xaqida, hayotdagi o‘z quvonch va tashvishlari, baxti va baxtsizligi haqida, o‘zining va o‘z 

atrofidagi  kishilarning  tug‘ilishi,  yashashi,  olamdan  o‘tishi  haqida,  narsa  va  hodisalarning  esa 

o‘zgarishi,  rivojlanishi,  boshqa  yangi  narsa  va  hodisalarning  paydo  bo‘lishi  haqida  ma’lum 

tasavvurlarga,  tushunchalarga  ega  bo‘lib  boradi.  Bu tasavvurlar  va  tushunchalar  uning  borliqni, 

o‘zi yashayotgan dunyoni qanday tushunishi, dunyodagi o‘z o‘rnini qanday anglashini ifodalaydi. 

Bular insonning dunyo to‘g‘risidagi oddiy ong darajasidagi qarashlaridir. Bu avvalo,inson o‘zini 

va  dunyoni  zaruriy  ravishda  anglashi,  tushunishi,  bilishi  va  baholashi  natijasida  yuzaga  kelgan 

xulosalari, bilimlari asosida shakllangan umumlashmalar tizimidir. Dunyoqarash, insonning o‘ziga 

va  uni  qurshab  turgan  borliqqa  bo‘lgan  munosabatlarini  ifodalaydigan  muayyan  ko‘nikmalari, 

bilimlari, malakalari hamda uning dunyoni amaliy va nazariy o‘zlashtirishi hamdir.