Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Seminar mashg’ulotlari 

 

 

 

295 

 

 

 

Shuning uchun bo'lsa kerak, kamdan kam xollarda “farosatli kishi, farosati bor, farosatli” degan 

so'zlarni ishlatamiz. Biroq. did, fahm, farosat kabi tushunchalar aynan estetika ilmiga tegishli 

bo'lib, fahm - haqiqatga, farosat – ezgulikka, did – go'zallikka munosabat orqali namoyon bo'ladi. 

Har uchchala hodisaning asosida ham qobiliyat yotadi. Shu ma'noda fahm – aqliy, farosat – 

axloqiy, did – estetik qobiliyatni yuzaga chiqaradi. Ayniqsa, estetik did va farosat murakkab 

tarbiya jarayonini taqozo etadi. Chunki u ham aqliy, ham axloqiy, ham hissiy tarbiya uyg'unlashgan 

umumiylikdan iboratdir. “Xo'sh, bu ilmning estetik tarbiyaga nima daxli bor?” - degan savol 

tug'ilishi tabiiydir. Dahli shundaki, aynan didsizlik va farosatsizlik insonning asl qiyofasini 

bilishga, uning niyatini anglashga monelik qiladi. Zero, har qanday chiroyli ko'ringan, istarali 

bo'lishga intilgan, muomalali inson har doim ham go'zal ishlarni qilavermasligini fahm, farosat, did 

yordamida ajratib olishimizga to'g'ri keladi. 

Inson ma'naviyatining yuksalishi uning fazilati 

bilan bog'liq ekan, bu jarayon albatta, estetik 

tarbiyaga ehtiyoj sezadi. Bir paytlar AQShda 

kishilarning ijtimoiy xolati bilan jinoyatchilik 

o'rtasidagi bog'liqlik o'rganilgan. Yevropada esa 

kishi tug'ilganida vujudida jinoyatga  moyil 

  xarakter  

yoki   belgilar bo'ladimi? - 

degan mavzuda izlanishlar bo'lgan. Hozirda ham 

hunuk ko'rinishli insonlar yomon bo'ladi, deb 

ishonuvchilar uchrab turadi. Farosat  

ilmining bu nazariyasiga ishonish 1920 yillarda Germaniyada haddan tashqari kuchayib ketadi. Misol 

uchun 1929 yil Dusseldorf shahrida amalga oshirilgan jinoyatlar aholini dahshatga soladi.  

Politsiya gumon qilgan kishini e'lon qilganida, hech kim ajablanmaydi ham: 21 yoshli aqli zaif Xans 

Shtausberg.  Lekin  xuddi  shunday  bir  jinoyat  yana  qaytarilgandan  keyin  “Dusseldorfning  haqiqiy 

qonxo'ri” qo'lga olinadi. U ochiq yuzli, juda beozor ko'ringan, hech kimda shubha uyg'otmaydigan 

Piter Kurten bo'lgan. Shuning uchun ham fiziologik jihatdan yomonlikka moyil shaxs estetik tarbiya 

ta'sirida xulqini o'zgartirib, go'zal axloqli kishiga aylanishi mumkin. Shuning uchun o'zida mavjud 

yomon xislatlarni  yaxshi tomonga o'zgartirgan va ma'naviy kamolotga erishgan kishi  haqida  faqat 

yuziga qarab hukm chiqarish adolatdan emas. Shu o'rinda estetik tarbiyaga tahdidning uchinchi jihati 

haqida  fikr bildirish  va bu borada alohida ta'kidlash shart bo'lgan bir necha  mulohazalar bor. Ular 

orasida insonning estetik tarbiyasiga ta'sir etishning psixologik jihatlari alohida ahamiyat kasb etadi. 

Buni ong osti hodisasi orqali izoxlash mumkin.   

 

---