Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

5-MAVZU. OLAMNING UNIVERSAL ALOQALARI VA RIVOJLANISH. FALSAFANING QONUN VA 

 

KATEGORIYALARI 

 

 

  

71  

 

harakatga  keltirish  usuli  sifatida  amal  qiladi.  Uchinchidan,  narsalarning  birlashuvi  sifatidagi 

munosabat  ta’sirida  kooperativ  effekt,  ya’ni  narsalar  holatlarining  bir-birini  o‘zgartirishi  yuz 

beradi.  Bunda  munosabat  yuzaga  kelgunga  qadar  yashirin  holda  mavjud  bo‘lgan  narsalarning 

xossalari  bir-  biriga  o‘tadi  va  namoyon  bo‘ladi.  Xullas,  munosabat,  bir  tomondan,  narsalarning 

o‘zaro aloqasini, boshqa tomondan esa – ularning alohida-alohida mavjudligini nazarda tutadi.  

O‘zaro  ta’sir 

narsalarning  o‘zaro  aloqadorligini,  ular  bir-biriga  ta’sir  ko‘rsatishi  va  bir-birini 

o‘zgartirishini  anglatadi.  Ammo  o‘zgarish  –  harakat  falsafiy  tushunchasining  sinonimidir. 

Binobarin,  umumiy  aloqaning  tan  olinishi  bizni  muqarrar  tarzda  borliqning  o‘zgaruvchanligi 

umumiy xususiyatini tan olishga olib keladi. Umuman o‘zgarish sifatida tushuniladigan harakat 

butun  olamni  qamrab  oladi,  dunyoda  hamma  narsa  muayyan  paytda  vujudga  keladi,  tadrijiy 

rivojlanadi, o‘zgaradi va g‘oyib bo‘ladi (o‘ladi, halok bo‘ladi, barham topadi). Demak, har qanday 

hodisa o‘z tarixiga ega. Ayni shu sababli tabiat va jamiyat hodisalarini o‘rganishga nisbatan tarixiy 

yondashuv zarur. O‘zgarishlar o‘z xususiyati va yo‘nalishiga ko‘ra tartibsiz o‘zgarishlar, aylanma 

harakatlar, jismlarning makonda bir joydan boshqa joyga mexanik ko‘chishida namoyon bo‘lishi 

mumkin.  Rivojlanish  o‘zgarishning  alohida  tipi  hisoblanadi.  Dialektika  kategoriyalari  umumiy 

aloqalarning  o‘zgarish  va  rivojlanish  manbai  sifatidagi  tavsifini  to‘ldiradi,  harakatlanayotgan, 

tadrijiy rivojlanayotgan dunyoning keng manzarasini yaratish imkonini beradi. Biron-bir aloqalar 

va  o‘zaro  ta’sirlarsiz  mavjud  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  ob’ektlar  amalda  mavjud  emas. 

Dialektikaning  muhim  belgilaridan  biri  va  umumiy  aloqa  tamoyilining  mazmuni  aynan 

ob’ektlarning har tomonlama o‘zaro aloqalari va o‘zaro ta’sirlarini hisobga olishdan iborat.