Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

 

 

33

 

Суқрот

 

(

 

милоддан

 

аввалги

 

469

 

-

 

 

 

399

 

й

 

. 

 

)

 

Софистикага

 

алоқадор

 

файласуфлардан

 

бири

 

.

 

Хусусиятлари

 

Суқрот

 

фаолиятининг

 

тарихий

 

аҳамияти

 

Суқрот

 

йирик

 

фалсафий

 

асарларни

 

яратмаган

 

бўлсада

 

, 

 

тарихга

 

буюк

 

колемист

 

, (

 

ба

 

ҳ

 

сга

 

чорловчи

 

)

 

 

 

донишманд

 

, 

 

файласуф

 

-

 

педагог

 

сифатида

 

ном

 

қолдирган

 

.

 

Б

 

илимни

 

тарқатишга

 

, 

 

фуқароларнинг

 

маърифатли

 

бўлишга

 

хайриҳоҳ

 

бўлган

 

;

 

Суқрот

 

яратган

 

ва

 

қўллаган

 

асосий

 

метод

 

«

 

майевтика

 

»

 

номини

 

олди

 

. 

 

Унинг

 

моҳияти

 

шундаки

 

, 

 

мантиқий

 

усуллар

 

, 

 

қарши

 

саволлар

 

ёрдамида

 

суҳбатдошни

 

ҳақиқатни

 

мустақил

 

топишга

 

йўналтириш

 

.

 

И

 

нсониятнинг

 

азалий

 

муаммолари

 

яхшилик

 

ва

 

ёмонлик

 

, 

 

муҳаббат

 

, 

 

ҳалоллик

 

ва

 

шу

 

кабиларга

 

жавоб

 

излаган

 

;

 

Суқрот

 

ўз

 

фалсафасини

 

ва

 

маърифий

 

ишларини

 

майдонларда

 

халқ

 

орасида

 

очиқ

 

мулоқот

 

тарзида

 

олиб

 

борган

 

диалог

 

мавзулари

 

ўз

 

даврининг

 

долзарб

 

муаммолари

 

ҳатто

 

ҳозирги

 

кунда

 

ҳам

 

аҳамиятини

 

йўқотмаган

 

, 

 

яхшилик

 

; 

 

ёмонлик

 

; 

 

муҳаббат

 

; 

 

бахт

 

; 

 

ҳалоллик

 

ва

 

шу

 

кабилар

 

бўлган

 

. 

 

Ҳ

 

озирги

 

замонда

 

кенг

 

қўлланиладиган

 

«

 

майевтика

 

»

 

методини

 

яратган

 

;

 

Ҳ

 

а

 

қ

 

и

 

қ

 

атга

 

эришишнинг

 

диалектик

 

методини

 

яратди

 

-

 

уни

 

эркин

 

ба

 

ҳ

 

сда

 

эгаллаш

 

мумкинлигини

 

исботлаган

 

;

 

Ў

 

з

 

ишининг

 

давомчилари

 

шогирдларини

 

тарбиялади

 

(

 

масалан

 

, 

 

Платон

 

)

 

 

 

қатор

 

«

 

Суқрот

 

мактаблари

 

»

 

бошида

 

турган

 

.

 

---

TARQATMA MATERIALLAR 

 

 

 

368 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

50

 

“

 

Авесто

 

”

 

Ўз

 

даврининг

 

ҳуқуқий

 

, 

 

ахлоқий

 

меъёрлари

 

ўз

 

аксини

 

топган

 

. 

 

Олам

 

нур

 

ва

 

зулмат

 

,  

 

ҳаёт

 

ва

 

ўлим

 

,

 

тана

 

ва

 

жон

 

, 

 

яхшилик

 

ва

 

ёмонлик

 

, 

 

эркинлик

 

ва

 

тобелик

 

кабиларнинг

 

азалий

 

курашидан

 

иборат

 

Ҳаётнинг

 

кечиши

 

:

 

 

 

табиатда

 

нур

 

ва

 

зулмат

 

,

 

борлиқда

 

ҳаёт

 

ва

 

ўлим

 

, 

 

ижтимоий

 

ҳаётда

 

яхшилик

 

ва

 

ёмонлик

 

, 

 

нафосат

 

оламида

 

гўзаллик

 

ва

 

хунуклик

 

, 

 

динда

 

Ахурамазда

 

ва

 

Ахриманнинг

 

азалий

 

ва

 

адабий

 

зиддияти

 

каби

 

шаклларда

 

намоён

 

бўлади

 

Олов

 

–

 

оламни

 

нурафшон

 

қилувчи

 

,

 

Одамларни

 

гуноҳлардан

 

покловчи

 

сеҳрли

 

куч

 

. 

 

Ер

 

ва

 

сув

 

–

 

ҳаёт

 

манбаи

 

. 

 

Миллий

 

давлатчилик

 

анъналари

 

ўз

 

аксини

 

топган

 

бу

 

китоб

 

, 

 

фақат

 

мустақиллик

 

йилларида

 

қадрланди

 

.

 

2001

 

 

 

йилда

 

“

 

Авесто

 

”

 

нинг

 

2700

 

 

 

йиллиги

 

нишонланди

 

. 

 

“

 

Авесто

 

”

 

китобини

 

биринчи

 

марта

 

ўзбек

 

тилига

 

Асқар

 

Маҳкам

 

таржима

 

қилган

 

.

 

---

TARQATMA MATERIALLAR 

 

 

 

369 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

52

 

Ўрта

 

асрлар

 

Шарқ

 

ва

 

Ғарб

 

фалсафаси

 

вужудга

 

келиши

 

ва

 

ривожланишининг

 

умумий

 

белгилари

 

:

 

:

 

Д

 

ин

 

Ғарбда

 

ҳам

 

, 

 

Шарқ

 

да

 

ҳам

 

феодал

 

жамиятнинг

 

ҳукмрон

 

мафкураси

 

ҳисобланган

 

Му

 

қ

 

аддас

 

китоб

 

а

 

қ

 

идалари

 

фалсафий

 

муло

 

ҳ

 

азаларнинг

 

таянч

 

нуқтасига

 

айланган

 

. 

 

Билим

 

эмас

 

, 

 

балки

 

эътиқод

 

, 

 

фан

 

эмас

 

, 

 

балки

 

дин

 

афзал

 

кўрилган

 

Теоцентризм

 

, 

 

яъни

 

Худога

 

, 

 

унинг

 

моҳиятига

 

дунёнинг

 

биринчи

 

сабаби

 

ва

 

биринчи

 

асоси

 

сифатида

 

ёндашиш

 

ўрта

 

асрлар

 

фалсафасига

 

хос

 

хусусиятдир

 

Буддизм

 

фалсафаси

 

асосий

 

эътиборни

 

борлиқнинг

 

ўткинчилиги

 

ва

 

йўқликнинг

 

ҳақиқийлиги

 

, 

 

жоннинг

 

боқийлиги

 

ва

 

абадий

 

маънавий

 

дунёни

 

англаб

 

етиш

 

йўлида

 

ўзликни

 

камолотга

 

етказиш

 

орқали

 

унинг

 

ўз

 

шакл

 

-

 

шамойилини

 

ўзгартириши

 

муаммоларини

 

ўрганишга

 

қаратган

 

. 

 

Конфуцийчилик

 

феодал

 

тузумни

 

оқлаш

 

учун

 

буддизм

 

ва

 

даосизмнинг

 

идеалистик

 

ва

 

даосизм

 

ғяларини

 

ўзлаштирган

 

:

 

 

 

одамлар

 

ўзларининг

 

«

 

ёмон

 

»

 

ниятларини

 

жиловлаб

 

, 

 

тақдирга

 

бўйсунишлари

 

лозим

 

. 

 

Ҳокимиятга

 

бўйсуниш

 

, 

 

уни

 

ардоқлаш

 

ва

 

ҳурмат

 

қилишни

 

талаб

 

этувчи

 

«

 

Осмон

 

қонуни

 

»

 

ҳақидаги

 

таълимот

 

конфуцийчиликда

 

энг

 

муҳим

 

таълимотга

 

айланган

 

. 

 

Европа

 

феодализми

 

шароитида

 

христиан

 

дини

 

ҳукмронлик

 

қилган

 

. 

 

У

 

ўзининг

 

одамлар

 

ақли

 

ва

 

қалбини

 

назорат

 

қилиш

 

марказлаштирилган

 

тизимини

 

кўп

 

сонли

 

тарқоқ

 

феодал

 

давлатларга

 

қарши

 

қўйган

 

.