Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Voqelik

  

Reality

  

Реальность

  

(lotin  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  haqiqiy 

mavjud 

reallik 

ma’nosini 

bildiradi).Voqelik  mavjud  narsalarga 

taalluqli, 

ularning 

mavjudligi 

dalilisbotni 

talab 

etmaydi.Voqelik 

bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  narsalarni 

oldindan  

 

 

 

 

sezish, ko‘rish,  

his  

qilish 

 

tarzida namoyon bo‘ladi  

Zamon  va 

makon

  

Time and space 

  

Время и 

пространство

  

olam mavjudligining asosiy shakllari  

In

’

ikos

  

Perception

  

Восприятие

  

aks ettirish demakdir. Falsafiy  ma’noda 

esa  in’ikos,  bu  —  ob’ektlarning  o‘zaro 

ta’siri  natijasida  modda,  energiya  va 

axborot almashish jarayonidir.  

---

Glossariy 

 

 

 

356 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Substansiya

  

  

   

Substance

  

Вещество

  

- 

(lotin. 

Substansia  — 

mohiyat)  — 

Kadimgi  Yunoniston,  Hindiston,  Xitoy 

falsafiy 

tafakkuri 

tarixida 

butun 

mavjudotning  bosh  asosini  ifodalovchi 

tushuncha.  Bu  bosh  asos  muayyan 

ashyolar va xodisalarning paydo bo‘lishi 

va  yo‘q  bulishi  shart-sharoitlarni 

belgilaydi.   

Olam

  

Universe

  

Вселенная

  

borliqning 

odam 

nazarda 

tutgan 

unsurlardan    tashkil  topgan  odam 

tomonidan bilingan, anglangan qismi.   

Harakat

  

Motion

  

Движение

  

moddiy,  ruhiy  va  ma’naviy  borliqning 

mavjudlik  shakllaridan  biri,  uning 

muhim  atributi.  Eng  umumiy  tarzda 

harakat 

umuman, 

o‘zgarishdan, 

ob’ektlarning o‘zaro ta’siridan iborat.  

5-mavzu: Olamning universal aloqalari va rivojlanish. Falsafaning qonun va kategoriyalari 

 

Fazo

  

Space

  

Пространство

  

borliqning asosiy mavjudlik shakllaridan 

biri  bo‘lib,  u  ob’ektlarning  o‘zaro 

joylashish  tartibi,  ko‘lami,  hajmi, 

o‘lchamlari,  ob’ektni  tashkil  etuvchi 

nuqtalarning  o‘zaro  joylashish  vaziyati 

kabi xususiyatlarini ifoda etadi.  

Daraja

  

Level

  

Уровень

  

narsa va xodisalarning qanday bosqichda 

uyushganligi 

va 

rivojlanganligining 

kursatkichi.  

Qonun

   

Law

  

Закон

  

muayyan 

shart-sharoitida 

voqealar 

rivojining  xususiyati  va  yo‘nalishini 

belgilaydigan, ma’lum bir qat’iy natijani  

taqozo  etadigan,  tevarakatrofdagi  narsa 

va 

hodisalarning 

muhim, 

zaruriy, 

umumiy, nisbiy barqaror munosabatlarni 

ifodalash  uchun  ishlatiladigan  falsafiy 

kategoriya.  

Miqdor

  

Quantity

  

Количество

  

moddiy  tizimlardagi  o‘zgarishlarning 

majmuasi  bo‘lib,  bu  o‘zgarishlar  aynan 

uning  mohiyatini  o‘zgartirishga  teng 

emas.  

Mohiyat

  

Cause

  

Причина

  

narsalarning  ichki  mazmunini  tashkil 

etuvchi 

jihat. 

Mohiyat 

tashqi 

aloqadorlikdan yashiringan hodisadir.   

Xaos

  

CHaos

  

Хаос

  

qadimgi 

yunon 

afsonalariga 

kura, 

nihoyasiz, dastlabki massa, tartibsizlik  

 

 

 

 

uyushmasi.  

---

Glossariy 

 

 

 

357 

 

 

 

Dualizm

   

Dualism

  

Дуализм

  

- 

(lotin. 

duo — 

ikki) falsafiy ta’limot.  

Unga ko‘ra ikki qarama-qarshi asosning 

doimiy  mavjuddigini  e’tirof  etish, 

o‘rtasida doimiy kurash mavjudligini tan 

olish xosdir.  

6-mavzu. Bilish nazariyasi: asosiy muammolari va yo‘nalishlari 

 

Dialektika

  

Dialectic

  

  

Диалектический

  

(yunon. 

dialekiike) 

—  rivojlanish 

tugrisidagi  falsafiy  ta’limot  bulib,  u 

ontologik  xamda  mantiqiy  tushuncha 

sifatida tushuniladi  

Dogmatizm

  

Dogmatism

  

 

 

 

 

 

 

Догматизм

  

yunon. 

dogma  — 

fikr,  muloxdza, 

ta’limot,  qaror)  tushunchasini  qadimgi 

yunon  skeptiklari  Pirron  va  Zenon 

falsafaga  kiritganlar.  Ular  har  qanday 

falsafani dogmatik deb atashgan, chunki 

ularning  ta’limotlari  muayyan  fikrni, 

mulohazani qayd etadi.   

Eklektika

  

Eklektika

  

 

 

Эклектика

  

– 

(yunoncha) 

–bir-biriga 

aloqasi 

bo‘lmagan narsalarni bir-biriga  

qo‘shish, tanlash, degan ma’noni beradi  

Bilish usuli 

  

Learning 

method

  

  

Метод обучения

  

bilish 

jarayonining 

tamoyili, 

qonunqoidasi,  talablar  tizimi.  Usul    va 

vositasi.  

Kuzatish

  

Observation

  

 

 

Наблюдение

  

bilishning narsa va hodisalar xossalari va 

ular 

o‘rtasidagi 

bog‘lanishlarni 

o‘rganishda qo‘llaniladigan hissiy usuli.  

Ong

  

Consciousness

  

  

 

 

Сознание

  

falsafadagi  markaziy  kategoriyalardan 

biri  bulib,  ko‘p  qirrali  va  murakkab 

bo‘lganligi  tufayli  falsafa,  psixologiya, 

psixiatriya, 

fiziologiya, 

kibernetika, 

informatika singari turli fanlarning  

o‘rganish ob’ekti hisoblanadi  

Xotira

  

Memory

  

  

Память

  

tasavvur  va  tushunchalarni  xissiyotdan 

so‘ng  saqlanib  qolishi,  boshqacha 

aytganda,  bu  tasavvurlar,  obrazlar 

saqlanadigan joydir.   

Tafakkur

  

Reflect

  

  

 

 

 

 

Oтражать

  

ob’ektiv  olam  in’kosining  oliy  shakli, 

tushunchalar,  nazariyalar  va    h.k.larda 

narsa 

va 

hodisalarning 

muhim 

bog‘lanish  va  aloqalarini  aks  ettirish, 

yangi  nazariya,  g‘oyalar  yaratish, 

bo‘lajak  jarayonlarni  bashorat  qilish 

kabilarda  namoyon  bo‘ladigan  faol 

jarayondir.  

7-mavzu: Tarixiy jarayonda jamiyatning madaniy va ma’naviy qadriyatlari. 

Jamiyat va tarix falsafasi.

  

---

Glossariy 

 

 

 

358 

 

 

 

Ijtimoiy falsafa

  

  

Social 

philosophy

  

  

Социальная 

философия  

  

falsafa  fanining tarkibiy  qismi. Jamiyat, 

uning 

strukturasi 

va 

taraqqiyoti 

qonuniyatlarini  yaxlit  tizim  sifatida 

undagi hodisa va jarayonlarni  

 

 

 

 

o‘rganuvchi fan.  

Madaniyat

  

     

Culture

  

 

 

Культура

  

(«kultura») 

atamasidan  olingan  bulib, 

parvarish qilish, ishlov berish  

ma’nosini bildiradi  

Volyuntarizm

   

  

Volyuntarizm

  

 

 

Волюнтаризм

  

 (lotincha iroda) irodani – borliqning eng 

oliy  ko‘rinishi,  tamoyili  deb  qarovchi 

falsafiy oqim.   

Sivilizatsiya

   

 

 

 

 

civilization

  

  

 

 

 

 

цивилизация

  

  

jamiyat  erishgan  moddiy  va  ma’naviy 

daraja,  uning  faqat  insonga  xos  sun’iy 

olamni  moddiy  va  ma’naviy    jihatdan 

takomillashtirishdagi 

muvaffaqiyatlari 

ko‘rsatkichi.  

Millat

  

  

  

 

 

 

 

nation

  

   

 

 

 

 

нация

  

-

  (lotin. 

natio 

— millat) til, ma’naviyat, 

milliy 

o‘zlikni 

anglash 

ruxiyati, 

urfodatlar,  an’analar  va  qadriyatlar 

yagonaligi  asosida  muayyan  xududda 

yashovchi,  iqtisodiy  aloqalar  bilan 

bog‘langan,  shuningdek,  odatda  o‘z 

davlatiga  ega  bulgan  xamda  mustaqil 

sub’ekt  sifatida  o‘ziga  xos  moddiy  va 

ma’naviy 

boyliklarni 

ifodalovchi 

kishilarning ijtimoiy barqaror birligi  

8-mavzu: Falsafiy antropologiya (Inson falsafasi) 

 

Odam 

 

 

 

Human 

 

 

 

Человек 

 

 

 

Insoning biologik turga mavjudligi  

 

 

Shaxs