Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Tayanch tushunchalar:

 Axloqshunoslik, Etika, Axloq, Xulq, Odob, Falsafa, Milliy g‘oya,  

Noosfera, Etosfera, Biosfera. Muhabbat va nafrat, Ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik,  

Adolat,   Vijdon,   Burch,   Nomus,   Ideal,   Insonparvarlik,   Erkparvarlik,   Vatanparvarlik,  

Millatparvarlik, Tinchlikparvarlik, Jo‘mardlik, Xalollik, Rostgo‘ylik, xushmuomalalik, Kamtarlik.  

1. “Etika” fanining predmeti, mohiyati va tuzilmasi.

 Qadimgi yunon faylasufi Aristotel 

o‘z davrida mavjud fanlarni ta’riflarkan, ularni uchta guruhga ajratadi: nazariy fanlarga falsafa, 

matematika, fizikani; ijodiy fanlarga san’at, badiiy hunarmandchilikni; amaliy fanlarga esa etika 

va siyosatni kiritadi. SHu tariqa Etika  falsafa doirasidan ajralib  chiqadi  va  mustaqil  fan sifatida 

shakllana  boshlaydi.  Hozirgi  vaqtda  «Etika»  ijtimoiy-falsafiy  fanlar  tizimida  o‘ziga  xos o‘ringa 

ega  bo‘lgan  fandir.  «Etika»  (axloqshunoslik)–axloqning  kelib  chiqishi,  mohiyati,  xususiyatlari, 

jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni  haqidagi  fandir. U boshqa  ijtimoiy  fanlar singari o‘z qonunlari  va 

kategoriyalariga ega bo‘lib, ular orqali o‘z xulosalarini bayon qiladi. «Axloq» so‘zi aslida arabcha 

so‘z  bo‘lib,  xulq-atvor,  yurish-turish,  tarbiya  degan  ma’nolarni  anglatadi.  Hozirgi  vaqtda  bu 

tushuncha  jamiyatning  axloqiy  hayotida  yuz  beradigan  barcha  jarayonlarning  majmuini  aks 

ettiradi.    Jamiyatning  axloqiy  hayoti  deb  kishilarning  ijtimoiy,  siyosiy  va  xuquqiy  faoliyatida, 

oilasida  va  kundalik  turmushida  yuzaga  keladigan  o‘ziga  xos  munosabatlari  shakliga  aytiladi. 

Axloq tushunchasini ikki xil ma’noda ko‘rish mumkin: axloq umumiy tushuncha sifatida etikaning 

tadqiqot ob’ektini anglatsa, yakka tushuncha sifatida inson fe’l-atvori va xattiharakatining o‘ziga 

xos ko‘rinishini anglatadi.   

Xususan  «odob»,  «xulq-atvor»  ma’nolarida  ham  ishlatiladi.  Aslida  «axloq»  va  «odob» 

tushunchalari bir-biridan mazmun jihatidan farq qiladi.   

A. Sher «Axloqshunoslik» kitobida ko‘rsatishicha, «Odob-inson haqida yoqimli taassurot 

uyg‘otadigan, lekin jamiyat va insoniyat hayotida u qadar muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydigan, 

milliy urf-odatlarga asoslangan chiroyli xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi.  

Axloq  esa–jamiyat,  zamon  insoniyat  tarixi  uchun  namuna  bo‘la  oladigan  ijobiy 

xattiharakatlar yig‘indisidir».

42

  

Axloq inson va jamiyat o‘rtasidagi ob’ektiv aloqadorlik tufayli kelib chiqadigan, har bir 

shaxsning hayoti va faoliyatini boshqaradigan, tartibga soladigan prinsip va normalar majmuidir.  

Axloq ijtimoiy xodisa sifatida insoniyat jamiyati vujudga kelishi bilan bir vaqtda jamoalar 

bilan  shaxslar  o‘rtasidagi  ehtiyoj  va  manfaatlarga  xizmat  qiluvchi  aloqa  tarzida  vujudga  kelib, 

o‘zining tarixiy taraqqiyotida:  

-

 

insonning  tabiiy  xislatlarini  o‘zgartiruvchi,  yaratuvchi  faoliyati  shaklida 

umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismi;  

-

 

jamiyatda  yashovchi  har  bir  shaxsni  har  tomonlama  kamol  toptiruvchi 

ma’naviyijtimoiy omil asoslaridan biri;  

                                                

42

 

A. Sher. «Axloqshunoslik». Т., 2010 y.

 

 

---