Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

a) katta asos; b) kichik asos; v) xulosa. 

  

Sodda qat’iy sillogizm quyidagi shaklda yoziladi:   

Mustaqil davlat o’z konstitusiyasiga ega.   

O’zbekiston — mustaqil davlat.   

---

11-MAVZU. MULOHAZA. XULOSA CHIQARISH 

 

  

164  

  

-----------------------------------------------------------   

Demak, O’zbekiston o’z konstitutsiyasiga ega.   

Berilgan misoldagi birinchi fikr («Mustaqil davlat o’z konstitusiyasiga ega») — katta asos. Unda 

umumiy  fikr  ifodalangan.  Ikkinchi  fikr  («O’zbekiston  —  mustaqil  davlat»)  —  kichik  asos. 

Uchinchisi — asoslardan kelib chiqqan xulosa («Demak, O’zbekiston o’z konstitutsiyasiga ega»).   

Sodda  qat’iy  sillogizmda  3  termin  mavjud.  Bu  terminlar  katta  asosni  kichik  asosga  bog’lash 

oroqali yangi fikr (sillogizm xulosasi) ni chiqarish imkonini beradi.   

Bular: Katta termin - R   

Kichik termin - S   

O’rta termin - M   

Katta (R), o’rta (M), kichik termin (S) sillogizm xulosasining tarkibiy qismlaridir. Katta termin 

(R)  deb  sillogizmda  katta  asos  tarkibiga  kiruvchi  va  xulosada  predikat  vazifasini  bajaruvchi 

terming  aytiladi.  Kichik  termin  (S)  deb  sillogizmda  kichik  asos  tarkibiga  kiruvchi  va  xulosa 

sub’ekt bo’lib keluvchi terminga aytiladi. O’rta termin (M) deb sillogizmda katta asosni kichik 

asosga  bog’lovchi,  biroq  xulosada  ishtirok  etmaydigan  terming  aytiladi.  Sodda  -  qat’iy 

sillogizmning tarkibini quyidagicha ifodalash mumkin:   

Katta asos: Barcha davlatlar o’z iqtisodiyotining taraqqiy ettirishdan manfatdor.   

Kichik asos: O’zbekiston — davlat.   

Xulosa: Demak, O’zbekiston o’z iqtisodiyotini taraqqiy ettirishdan manfaatdor.  

Mazkur sodda qat’iy sillogizmni quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:  

Barcha M — R dir.  S — M dir.   

Demak, S — R dir.   

Sillogizm xulosasi:   

a)

 

katta asosdan boshlanlan taqdirda fikr umumiylikdan yakkalikka qarab boradi.  XVII - XIX 

asr ziyolilari ma’rifatparvarlik g’oyalarini ilgari surdilar   

Avaz O’tar o’g’li — XIX asr ziyolisi.   

Demak, Avaz O’tar ma’rifatparvarlik g’oyalarini ilgari surdi.   

b)

 

kichik asosdan boshlansa, fikr yakkalikdan umumiylikka qarab boradi.  Masalan: Suv — 

jism   

Jism — ximiyaviy elementlardan tarkib topgan.  Demak, 

suv ximiyaviy elementlardan tarkib topgan.   

v) Ayrim o’rinlarda fikr yakkalikdan juz’iylikka qarab borishi orqali xulosa chiqarish mumkin. 

Masalan:   

Baliq jabra bilan nafas oladi.   

Baliq — hayvon.   

Demak, ayrim hayvonlar jabra bilan nafas oladi.