Ijtimoiy psixologiya

Kishining  psixik  xususiyatlari. 
Kishi  qanchalik  javobgar, 
g‘am xo‘r  bo‘lsa  altruistroq  bo‘ladi.  Aksincha,  qahrli,  egoist,  qay- 
sar,  odamlarga  befarq  bo‘lsa,  undan  A ltruizm ni  kutmasa  ham 
bo'ladi.
Kishining  dinga  munosabati. 
Islom  dini  altruistik  munosabat- 
larni  targ‘ib  qiluvchi  dinlardan  biridir.  Unga  ko‘ra  musulmon 
musulmonga  har  qanday vaziyatda  ham  yordam  berishi  kerak.
Sotsiolog  Elvin  G ouldnerning  ta ’kidlashicha,  o‘zaro  m e’yorlar 
universal  nomusning  yagona  kodeksi  hisoblanadi,  ya’ni  kim dir 
bizga  yordam  bersa  biz  ham  unga  yordam  berishimiz,  unga  yo- 
monlik  qilmasligimiz  kerak,  degan  tartib  m e’yorga  aylanib  qol- 
gan.  E.G ouldner  bu  m e’yorni  universal  stil  deb  ataydi.  Sinaluv- 
chilardan  olingan  javoblarga  ko£ra  xat,  hujjat,  pul,  sovg‘alarni 
birov  orqali jo ‘natuvchilar olib borib  beruvchiga m a’lum  miqdorda

---

pul  berishadi.  Ya’ni  ular  «pochta»sini  olib  borib  berganligi  uchun 
unga  minnatdorchilik  bildirishadi.  0 ‘zaro  munosabatlarda  faqat 
bir  shaxsning  yordam  olaverishi  va  qaytarmasligi  me’yorga  mos 
kelmaydi  va  shaxslarao  munosabatlar  buziladi.  Xuddi  shunday 
holat  talabalar  guruhida  mavjud.  Ya’ni  qaysidir  guruhdoshining 
daftaridan  foydalangan  talaba  albatta  uni  qo‘llab-quvvatlashga 
harakat  qiladi.
Agar  har  qaysi  shaxs  o‘ziga  qilingan  yaxshiliklarni  doimiy  ra- 
vishda  o‘zi  uchun  nazorat  qilib  borsa,  bu  o‘zaro  munosabatlarda 
yaxshi  natija  beradi.  Laboratoriya  eksperimenti  asosida  shun­
day  xulosaga  kelinganki,  agar  shaxs  o‘ziga  qilingan  yaxshilikka 
nisbatan  javob  qaytarish  majburiyatini  his  qilmas  ekan,  ya’ni 
me’yor sifatida  qabul  qilmas  ekan,  o‘zaro  munosabatlarda  egoizm 
shakllanadi.  Mark  Uotli  o‘z  tadqiqotida  shuni  aniqlaganki,  tala­
balar  ularga  konfet  ulashib  turgan  guruhdoshlariga  imtihondan 
o‘tish  uchun  yordam  berishgan.  Ba’zi  bir shaxslarda  qilinayotgan 
yaxshilikni  qaytarish  imkoni  bo‘lmasa,  uni  qabul  qilishga  ham 
qo‘rqishadi.  Shuning  uchun  g‘ururli  insonlar  har  doim  birovdan 
yordam  so‘rashga  shoshilishmaydi.  Agar  inson  shu  yordamga 
muhtoj  bo‘lsa  va  unga  adekvat  javob  qaytara  olmasa  uning  vij- 
doni  qiynaladi.  Tadqiqotlar natijasiga qaraganda  agar inson o‘ziga 
qilinayotgan  yordamlarning  hisobini  olmas  ekan,  kelajakda  pro­
fessional  muvaffaqiyatlarga  erisha  olmaydi.
Ko‘rinib turibdiki, jamiyatda shaxs  namoyon  qiladigan xulqlar 
orasida  egoizm  va  altruizm  doimiy  ravishda  uchrab  turadi.