Ijtimoiy pedagogning oiladagi munosabatlari

IJTIMOIY PEDAGOGNING OILADAGI MUNOSABATLARI

Ijtimoiy pedagog oiladagi munosabatlarni shunday korrektsiyalashi lozimki, oilada tartib va intizomni ta’minlashga qaratilgan barcha choralar “Bolalar huquqlari to’g’risidagi Konventsiya” talablariga asoslanishi lozim. Psixoterapiyadan farqli o’laroq, korrektsiya oila ichidagi nizolarni ochib ko’rsatadi. Uning maqsadi oila a’zolariga, ular o’rtasidagi munosabatlarni uyg’unlashtirishga, muvozanatlashtirishga ko’maklashishdir.

Ijtimoiy pedagogik yordamning vositachilik yo’nalishi uch komponentdan iborat: tashkil qilishga yordam, tartibga solishga yordam va axborot berishga yordam. Tashkil qilishga yordam oilaviy dam olishni tashkil qilishga qaratilgan. Oilaviy dam olish o’z ichiga xayriya auktsionlarini o’tkazish, oilaviy bayramlar, tanlovlar, uy xo’jaligini yuritish boyicha kurslar tashkil qilishdan iborat.

Tartibga solishga yordam berish muayyan oilaning muammosini hal qilish boyicha turli muassasa va xizmatlarni faollashtirishdir. Bunday muammolarga:

1) bolani tarbiyalash uchun boshqa oilaga topshirish;

2. 
   bolalikka olish;
   
3. 
   bolalarni bolalar uylariga joylashtirish kiradi.
   

Axborot berishga yordam oilani ijtimoiy himoya masalalari boyicha axborot bilan ta’minlashga qaratilgan va konsultatsiya shaklida o’tkaziladi. Masalalar maishiy, oilaviy, mehnat, fuqorolik, nafaqa qonunchiligi, bolalar, ayollar, nogironlar huquqlari, shuningdek oilaviy nizolarga tegishli bo’lishi mumkin.

Oilaga ko’rsatiladigan ijtimoiy pedagogik yordam uzoq muddatli va qisqa muddatli ish shakllaridan iborat bo’ladi.

Qisqa shakllar ichidan olimlar o’zaro munosabatlarning intervent va muammoli modellarini ajratishadi.

Oila bilan ish yuritishning intervent modeli inqirozli holatda bevosita yordam ko’rsatishni ko’zda tutadi. Bu inqirozlar oila hayotidagi o’zgarishlar yoki tasodifiy noxush holatlarga bog’liq bo’lishi mumkin.

Inqirozli holatga qaysi muammolar sabab bo’lganidan qat’iy nazar ijtimoiy pedagogning vazifasi bevosita emotsional yordam ko’rsatish orqali stress holatining ta’sirini yumshatish va oila kuchlarining inqirozini bartaraf etishga qaratishdir.

Bu holatdagi yordam psixologik, axborot va vositachilik xarakteriga ega bo’lishi mumkin.

Muammoli model ham qisqa muddatli ish shakliga tegishli bo’lib, uning muddati to’rt oydan oshmaydi. Muammoli model oiladagi amaliy vazifalarni echishga qaratiladi, ya’ni model markazida shunday talab turadiki, yordam ko’rsatuvchi mutaxassis shaxslar o’z harakatlarini oiladagi muammolarini echishga yo’naltirishlari kerak. Bu model muayyan holatlarda aksariyat muammolarni oila a’zolarining o’zlari xal qilishlariga asoslanadi. Ijtimoiy pedagogning asosiy vazifasi aynan shunday holatlarni yaratishdir, muammoli modelning etakchi metodi yordam ko’rsatuvchi ijtimoiy pedagog va oila o’rtasida shartnoma tuzilishidir. SHartnomaning asosini oilaning oldida turgan maqsad va vazifalarini aniqlash tashkil etadi. Ijtimoiy pedagogning vazifasi esa bu maqsad va vazifalarning amalga oshishi uchun etarli bo’lgan muddatni belgilashdir.

Shuni ta’kidlash joizki, ijtimoiy pedagog va oila o’rtasidagi shartnoma biznes yoki nikoh shartnomasiga o’xshamaydi. Bu holatda tomonlar moddiy emas, balki axloqiy majburiyatlarga ega bo’lishadi va bu rasmiy hujjat bilan tasdiqlanadi. SHartnoma boyicha hamkorlik oilani shartnoma shartlarini ishlab chiqishda, qarorlar qabul qilishda faol ishtirok etishini ta’minlaydi. O’smirlar va o’spirinlar bilan ishlashda shartnomaning tuzilishi ularning mutaxassis bilan munosabatlariga jiddiy xarakter berishi bilan ijobiy jihatlarga ega.

Asosan xorij amaliyotida qo’llaniladigan uzoq muddatli ish shakllari ijtimoiy psixologik yondoshuvga asoslanadi va to’rt oydan ortiq vaqtni talab qiladi. Ijtimoiy psixologik yondashuvning asosiy vazifalari biror bir vazifani bajarishga odatlantirish orqali oilaviy tizimni o’zgartirish, oilaga ta’sir qiluvchi boshqa ijtimoiy tizimlardagi holatlarni aniqlashdan iborat.

Ijtimoiy pedagogik yordam sharoitida patronajning qo’llanilishi maqsadga muvofiq. Patronaj - ijtimoiy pedagogik ish shakllaridan bo’lib, unda ijtimoiy pedagog tashhis, nazorat va reabilitatsiya maqsadlarida oilaga tashrif buyuradi. Bu esa oila bilan uzoq muddatli aloqalarni ushlab qolishga zamin yaratadi. Patronaj oilani uning tabiiy sharoitlarida kuzatishga imkon beradi. Patronajning o’tkazilishi bir qancha tamoyillarga amal qilishni talab qiladi. Bular: yordamni ixtiyoriy qabul qilish, konfidentsiallik va boshqalar. Shuning uchun oilani avvaldan ijtimoiy pedagog tashrifi to’g’risida xabardor qilish lozim.

Patronajlar tanlangan ish strategiyasiga qarab doimiy va bir martalik bo’ladi. Doimiy patronajlar, avvalambor, g’ayri ijtimoiy oilalarga nisbatan qo’llanilishi lozim. Chunki ularni doimiy nazorat qilish intizomga chaqiradi. Shu bilan birga vujudga kelayotgan inqirozli holatlarni aniqlash imkonini beradi.

Patronaj bilan bir qatorda ijtimoiy pedagogik faoliyatda oila bilan ish olib borishning muhim shakllaridan biri - bu konsultativ suhbat o’tkazishdir. Konsultatsiya asosan hayotiy masalalarni hal qilishda qiyinchiliklarga duch kelayotgan sog’lom oilalarga mo’ljallangan. Yakka tarzdagi konsultatsion suhbatlar bilan bir qatorda oila bilan ishlashning jamoaviy shakllari - treninglar ham o’tkazilishi mumkin.

Ijtimoiy pedagogik trening amaliy psixologiyaning jamoaviy psixologik ish olib borishning faol metodlaridan foydalanishga asoslangan sohasi sifatida ta’riflanadi. Shuni ta’kidlash joizki, bugungi kunda o’tkazilayotgan trening dasturlarining maqsadlari kengaydi va trening faqatgina amaliy psixologiya sohasi bo’libgina qolmay, ijtimoiy pedagogika, ta’lim tizimida ham o’z o’rniga ega bo’ldi. Trening bir qancha individual va jamoaviy ish olib borish usullarining uyg’unlashuvi bo’lib, ota-onalarning psixologik, pedagogik savodxonligini oshirish muammosini hal qilishning eng istiqbolli usullaridan biriga aylandi. Bu muammo so’ngi o’n yilliklar davomida o’z global ahamiyatini yo’qotmayapti. Ayniqsa ruhiy va jismoniy nuqsonli farzandi bor oilalarda bu muammo nihoyatda keskindir. Jamoaviy usullar ota-onalarga bir-birlari bilan tajriba almashinish, savollar berish va guruhda qo’llab-quvvatlanish imkonini beradi. Bundan tashqari, axborot almashinuvida etakchilik rolini bajarish faollikni oshiradi. Yuqoridagi usullar - konsultativ suhbat, trening ommabop hisoblanib ham qisqa muddatli, ham uzoq muddatli shakllarda qo’llaniladi.

Oiladagi ijtimoiy pedagogik faoliyat tizimli yondashuvga asoslangan taqdirdagina samarali bo’lishi mumkin. U demografiya, sotsiologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogika (oilaning tarbiyaviy funktsiyasi), huquq, iqtisod (oila byudjeti), etnografiya, tarix, falsafa ma’lumotlarini o’rganishni va ulardan foydalanishni ko’zda tutadi.

Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda oila turli bilim sohalari: ijtimoiy pedagogika, ijtimoiy ish, sog’liqni saqlash va boshqalarning markaziy ob’ektlaridan biriga aylanmoqda. Chunki har bir jamiyatning kelajagi o’sha jamiyatdagi oilalardagi muammolarni hal qilishga bog’liqdir.

XULOSA

Oila va uning o’ziga xosliklari. Oila shaxs tarbiyasida boshqa ijtimoiy institutlar bilan taqqoslaganda eng muhim vazifalarni bajaradi. Chunki, aynan oilada individual qobiliyatlar, shaxsiy, kasbiy qiziqishlar, axloqiy normalar shakllanadi. Oila omili insonga butun umr davomida ta’sir etadi. Ijtimoiy jihatdan oila inson turli ijtimoiy maqomlarni egallaydigan jamoa hisoblanadi. Oila insonning o’z - o’zini belgilab olishiga, uning ijtimoiy-ijodiy faolligini oshirishiga yordam beradi.

Oilaviy munosabatlar oliy qadriyat hisoblangan bizning respublikamizda O’zbekistonda oilaning ijtimoiy maqomi nihoyatda balanddir va o’z mavqeini hozirgacha ushlab turibdi. O’zbek oilasida zaruriy tarbiyaviy omil va ko’nikmalar avloddan-avlodga o’tib kelmoqda. Ko’pbolali o’zbek oilalarida patriarxal tartibning saqlanishi oiladagi munosabatlarning barqarorligini ta’minlagan. Biroq bugungi kunda oila inqirozi ko’pgina oilalar, shu jumladan, o’zbek oilalariga ham ta’sir qilmoqda. Oila a’zolari sonining qisqarishi, avlodlarning uzoqlashuvi muammosining kuchayishi munosabati bilan oilaviy munosabatlarni shakllantirish masalasi borgan sari muhim ahamiyatga ega bo’lib bormoqda. Oila bugungi kunda yuksak malakali psixolog, ijtimoiy pedagoglar yordamiga muhtoj bo’lib qolgan.

O’zbek oilalaridagi yigit-qizlarning ijtimoiy moslashuviga xalaqit beruvchi omillarga qizlarni ko’pincha faqat oilaviy hayot uchun, yigitlarni esa mehnat, kasb uchun tayyorlashni kiritsak bo’ladi. Ayol kishidan malakaviy va kasbiy faollikni, erkak kishidan esa o’z xizmat va oilaviy majburiyatlarni bajarishni talab qiluvchi hozirgi kunda bu an’analarning saqlanib qolishi zamonaviy ijtimoiy talablarga zid keluvchi hodisadir. Bu hodisa ijtimoiy tarbiya va oilaviy tarbiya o’rtasida kelishmovchiliklar borligidan guvohlik beradi. Bunaqa oilalarning salbiy ta’sirini bartaraf etish oilani shaxs ijtimoiylashuvining asosiy omili sifatida mukammallashtirishni talab qiladi. Bu masalaning muhimligi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ilgari surilgan ta’lim-tarbiya jarayoni talablari bolalar tarbiyasiga nafaqat maktabda balki, oilada ham o’z talablarini qoyganligi bilan katta ahamiyatga ega bo’lmoqda. Oiladagi ijtimoiy pedagogik faoliyat tizimli yondashuvga asoslangan taqdirdagina samarali bo’lishi mumkin. U demografiya, sotsiologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogika (oilaning tarbiyaviy funktsiyasi), huquq, iqtisod (oila byudjeti), etnografiya, tarix, falsafa ma’lumotlarini o’rganishni va ulardan foydalanishni ko’zda tutadi.

Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda oila turli bilim sohalari: ijtimoiy pedagogika, ijtimoiy ish, sog’liqni saqlash va boshqalarning markaziy ob’ektlaridan biriga aylanmoqda. Chunki har bir jamiyatning kelajagi o’sha jamiyatdagi oilalardagi muammolarni hal qilishga bog’liqdir.