«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Boshqaruvchi bo’lishni afzaliklari va kamchiliklari 

Bu qismda boshqaruvchi bo’lishni afzaliklari va kamchiliklari ko’rib chiqamiz. 

Hozirgi  ish  joylarida  boshqaruvchi  bo’lish  nimani  anglatar  ekan?  Birinchidan 

kamchiliklari yetarlidir. Bu vazifa og’ir va hech kim qadirlamaydigan bo’lishi ham 

mumkin.  Boshqaruvchilik  vazifasi  oddiy  xodimning  vazifalarini  ham  o’z  ichiga 

oladi.  (Hisobotlar  tayorlash,  ma’lumot  to’plash,  hujjatlar  bilan  ishlash) 

Boshqaruvchilar turli odamlar bilan ishlashlari darkor bo’lib, chegaralangan resurs, 

mablag’larga  duch  keladilar.  Ular  tartibsizlik  va  boshqa  vaziyatlarga  ham 

xodimlarni  rag’batlantirishga  vaqti  vaqti  bilan  to’xtab  qolgan  ishni  o’z  vaqtida 

yo’lga qo’yishga ma’suldirlar. Boshqaruvchilar yetarli bilim, malaka, ko’nikmaga 

ega bo’lmasliklari tajribasizlik esa jamoa ishini tartibsizlikka olib kelishi mumkin. 

Xulosa  qilib  aytsak,  boshqaruvchi  o’zining  taqdirini  to’laqonli  nazorat  qila 

olmaydi. 

Uning  xodimlari  faoliyatiga  bog’likbo’lgan  ish  samarasi  oddiy  holder. 

Qiyinchiliklardan  tashqari  boshqaruvchilikning  yutuqlari  albatta  mavjud.  Siz 

ma’sul  bo’lgan  ishchamlik  muhiti  xodimlar  o’zlarining  eng  yaxshi  qobilyatlarini 

namoyon  qila  olishlari  tashqilotni  erishilgan  maqsadlarga  olib  kelishiga  yordam 

beradi. Siz o’zgalarga ishning mohiyati, mazmunini anglashga yordam berasiz. 

Siz  ularni  qo’llab  quvatlaysiz,o’rgatasiz,  to’g’ri  qaror  qilishga  undaysiz.  Shu 

bilan  birga  siz  doimo  ishga  ijodiy  yondashib  o’z  tasavvuringizdan  foydalana 

olasiz.  Siz  turli  odamlar  bilan  tanishishingiz,  ishlashingiz  mumkin.  U  tashqilotda 

yoki  tashqilotdan  tashqarida  bo’lishiga  qaramay  afzaliklardan  yana  biri  siz 

egallagan  mavqe  tashqilotdagi  qabul  qilinadigan  qarorlarda  ishtirok  etishingiz, 

yuqori  oylik  maoshiga  ega  bo’lishingiz,  rag’barlantirishlar  va  boshqa  tashqiliy 

ishlarda ishtirok etasiz. 

Umumlashtiradigan  bo’lsak,  yuqorida  aytganimizdek,  tashqilotning  yaxsi 

boshqaruvchiga,  rahbarga  ega  bo’lishi  lozim.  Shu  holda  xodimlar  birgalikda,  bir 

yoqadan  bosh  chiqarib  ishlash  tashqilotni  maqsadga  yetaklaydi.  Boshqaruvchi 

sifatida siz olib borayotgan faoliyatingiz, xatti harakatingiz, malakangiz yetarli va 

kerakligicha ishongan bo’lishingiz kerak

5

. 

Jamiyatni  boshqarish  zamonaviy  muammolari  echimida    madaniy  omilning 

roli ortmoqda va kelajakda ortib boradi. Bu qator holatlar bilan izohlanadi. 

Birinchidan,  jamiyat  hayotining  ijtimoiy  nazoratchilari  axborot  inqilobi 

talablari  (iqtisodiy,  huquqiy,  siyosiy)  bilan  birga  tobora  katta  ahamiyat  kasb 

etmoqda. 

Ikkinchidan,  ular  jamiyatdagi  o’zaro  bog’liq  kuchlarning  yig’indisi  sifatida 

                                                 

5

 Robbins Stephen P.Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. — 11th ed. R5647 2012.

 

17-18-betlar 

---

33 

 

kengayib  tizim  ko’rinishiga  kelmoqda  va  o’z  ta’sir  maydonini  kengaytirib, 

jamiyatning har bir elementi faoliyatiga kirib kelmoqda. 

Uchinchidan, yalpi jamiyat  mahsulotidagi aqliy  mulk hissasi ortib bormoqda 

va  rivojlangan  davlatlarda  50%gacha  etdi.  Bu  jamiyatni  uning  asosiy  resurslari  - 

inson va aqldan oqilona foydalanishdagi ma’suliyat  va mohiyatni oshiradi.  

Boshqarish  madaniyatining  belgilangan  bir  qancha  madaniyat  qismlari 

mavjud.  Madaniyatning  asosiy  elementlari  odam  bilimi,  xissiyotlari,  kayfiyati, 

boshqaruv,  falsafiy  va  iqtisodiy  kontseptsiyalari,  fikrlash  jarayonlari  bo’lib 

hisoblanadi.  Biroq,  belgilangan  madaniyatning  manbalari  bo’lgan  boshqaruv 

mahorati,  turmush  sharoiti,  urf-odatlar,  tantanalar,  jamiyat  munosabatlari  va 

boshqalarsiz,  umumiy  ishlab  chiqarish,  takror  ishlab  chiqarish  va  moddiy  - 

ma’naviy  ne’mati  iste’moli  bo’lmaydi. 

Madaniyatning  asosiy  masalasi  -  inson  o’zini  takror  ishlab  chiqarish,  uning 

bilimi, yangiliklari, moddiy va ma’naviy ne’matlarini hal qilish hisoblanadi. 

Yuqorida  aytilganlarni  hisobga  olib,  boshqaruv  madaniyati  elementlarini 

umumiy madaniyatning bir qismi sifatida ajratib ko’rsatish mumkin: 



  boshqaruv  bilimlari  (menejment  va  boshqaruv  nazariyalari)  kayfiyat,  ong 

muvofiqligi; 



 

jamiyat munosabatlari namuna, me’yorlar va bilimlar mujassamlashtirgan 

tashkiliy boshqaruvchanlik inson madaniyati elementlaridir; 



 

boshqaruv  faoliyati,  haqiqiy  ijodiy  xarakterga  ega  bo’lib,  ijtimoiy 

rivojlanish mahsuli va ijtimoiy mehnat jarayonining ob’ektiv zaruriy unsuridir. 

Xususan,  boshqaruv  madaniyatini  boshqaruv  faoliyatining  ma’lum 

bosqichidagi  boshqaruv  bilimlari,  hissiyotlari,  ne’matlari,  boshqaruv  va  tashkiliy 

munosabatlar  yig’indisi  sifatida  tushinish mumkin.  Uning  shakllanish  mexanizmi 

quyidagicha bo’lish mumkin:  



  bilimlar, 

boshqaruv 

kontseptsiyalari, 

loyihalari, 

dasturlarining 

shakllanishi; 



  boshqaruv munosabatlarining rivojlanishi; 



 

boshqaruv sohasida ijodiy faoliyatni rag’batlantirish; 



  jamiyatda jamoat institutlari, davlat, qonunlarga hurmatning tasdiqlanishi; 



  boshqaruv texnologiyalarini ishlab chiqish va joriy etish.   

Boshqaruv 

madaniyatida 

oqilona 

boshlanish, 

bilim, 

zamonaviy 

kontseptsiyalar,  ilmtalab  texnologiyalar  muhim  ahamiyatga  ega.  Boshqaruv 

asosining  zamonaviy  bilimlarisiz  jamiyatni  shakllantirib  bo’lmaydi.  Menejment 

ingilizcha so’z bo’lib, lotincha so’z «manus»-qo’l o’zagidan olingan. Dastavval u 

hayvonlarni  boshqarish  sohasiga  tegishli  bo’lgan  va  otlarni  boshqarish  san’atini 

anglatgan. Keyinchalik bu so’zni inson faoliyati sohasiga olib o’tildi va odam va 

tashkilotlarni  boshqarish  amaliyoti  va  ilmini  ifodalay  boshlashdi.  Boshqaruv  -  bu 

---

34 

 

yakuniy  natijani  olishga  qaratilgan  xatti-harakatlar,  usullar  yordamida  tashkilot, 

jamiyat maqsadlariga erishish. 

XXI  asrda  dunyo  global  xarakterdagi  muammolar  oldida  turibdi.  Lekin 

ularning keskinlashuvi sodir bo’lmaguncha, echish usullari eskiligicha qolmoqda. 

Buning  negizi  -  madaniyatning,  shuningdek,  inson  madaniyatining  bir  qismi 

bo’lgan  boshqaruv  madaniyatining  ortda  qolishidadir.  Dunyo  yangi  milliy 

madaniyatlarning xilma-xilligi davriga qadam qo’ydi. Madaniyatlarning ko’pligi  - 

bu  konfrontatsiyaning  ko’payishi  uchun  asos  emas,  balki  tolerantlik  -  o’zaro 

chidam,  odamlarning  o’zaro  tushunishi  uchun  sharoit.  Lekin  bu  hozircha  sodir 

bo’lmayapti.  O’zini  o’tab  bo’lgan  «an’anaviy»  va  «kuchli»  madaniyatlar 

na’munalari  dunyoga,  uning  alohida  regionlariga  kuch  usulida  keskinlik  kiritib, 

sayyoradagi  ijtimoiy  keskinlik  holatini  kuchaytirmoqda.  Insoniyat  tirik  qolishi 

uchun  mehnat  faoliyatini,  ishlab  chiqarish  munosabatlarini  tashkil  etishda  qator 

progressiv  o’zgarishlar  kiritishi  lozim.  Lekin  bugun  tsivilizatsiyani  bunday 

zamonaviylashtirish faqatgina madaniyatlar, bilimlar, ne’matlar, xaqiqatni anglash 

usullarini 

tezda 

almashtirish 

sharoitidagina 

mumkin. 

Jamiyatni 

zamonaviylashtirish  muhim,  lekin  madaniy  yangilanish  undan  oldin  bo’lishi  va 

doimo uni ta’minlashi, sur’at va muddatlarini aniqlashi lozim. Jamiyat madaniyati 

«parametrlarini», 

uning 

alohida 

regionlari, 

mehnat 

assotsiatsiyalarini 

o’zgartiribgina, uni sifatli rivojlanish bosqichiga olib chiqish mumkin. 

Bir tomondan, madaniyat butun  jamiyat  tuzilmasi, jamiyat  munosabatlaridan 

tezroq    o’zgaradi.  Bunga  madaniyat,  fan,  ta’lim,  aqliy  mulkka  istiqbolli 

qo’yilmalar ko’maklashadi. 

Boshqa tomondan, insonni boshqa madaniy muhitga tez ko’chirib bo’lmaydi. 

Bu xalqaro huquq va insonning oliy ne’mat sifatida himoya qilish maqsadiga ega 

bo’lgan odillik va etika me’yorlarining buzilishiga olib keladi. 

Bir tomondan, madaniyat butun jamiyat tuzilmasi, jamiyat munosabatlaridan 

tezrok o’zgaradi. Bunga madaniyat, fan, ta’lim, aqliy mulkka istiqbolli qo’yilmalar 

ko’maklashadi. 

Boshqa tomondan, insonni boshqa madaniy muhitga tez ko’chirib bo’lmaydi. 

Bu xalqaro huquq va insonning oliy ne’mat sifatida himoya qilish maqsadiga ega 

bo’lgan odillik va etika me’yorlarining buzilishiga olib keladi.