Ijtimoiy madaniy faoliyat

Shekspir asarlari o`zbek tiliga G’.G’ulom («Otello», «Qirol Lir»), M.SHayxzoda («Hamlet», 
«Romeo va Jul’etta»), Uyg’un («Yuliy Tsezar’»), B.Boyqobilov (sonetlar) va boshqalar tomonidan 
tarjima qilingan. 
Uil‟yam Shekspir ijodi Uyg‟onish davri Angliya adabiyotining ko`zgusidir.
Tadqiqotchilar fikriga ko`ra, shoir sonetlarida asosan ikki mavzu ishlanadi. Bular do`stlik va sevgi 
mavzularidir. Mana shunga muvofiq tarzda ulardagi asosiy poetik obrazlar ham 3 tadir. Bular SHoir, 
Do`st va Xafaqon ayoldir. Uil‟yam Shekspir sonetlarining mundarijasi rang-barang kechinmalar 
silsilasidan iboratdir. Bu kechinmalar goh quvnoq, goh mahzun ruh kasb etadi. Uning sonetlaridan 
birida lirik sub`ekt o`z Yorini Do`stiga ishonib qoldirib ketgani ifodalanadi. Lekin uning yo`qligida 
Yor va Do`st o`rtasida yaqinlik paydo bo`ladi. shu tariqa ulardan biri Do`stiga, ikkinchisi esa 
Sevganiga bevafolik qiladi. Uil`yam Shekspirning dostonlari “Venera va Adonis” (1593 yil) hamda 
“Lukretsiya” (1594 yil) syujeti antik davr tarixi va mifologiyasidan olingan bo`lsa-da, ularda 
Uyonish davri ruhi aks etadi. Dastlabki dostonda sevgi va go`zallik ma`budasi Veneraning oddiy 
biroq ko`rkam yigit Adonisga bo`lgan sevgisi aks ettiriladi. “Lukretsiya”da esa bedaxl iffati 
tahqirlangan Lukretsiyaning o`z joniga suiqasd qilishi tasvirlanadi. Har ikki asarda ham inson shaxsi, 
uning qadr-qimmati masalasi o`rtaga qo`yiladi. 
Uil‟yam Shekspirning sahnaviy asarlari uch janrga mansub bo`lib, bular tragediya, komediya 
hamda tarixiy xronikalardir. Dramaturg o`z tarixiy xronikalarida ko`proq XVI asr ingliz muarrixi 
Xolinshedning “Angliya, SHotlandiya va Irlandiya xronkalari» asaridan manba sifatida foydalanadi. 
Uning tarixiy xronikalari 16 tadan iborat bo`lib, ularning aksariyati, ya`ni 8 tasida feodal urushlari, 
markazlashgan hokimiyat o`rnatish uchun kurash, davlat va xalq taqdiri masalalari tasvirlanadi. 
Uil‟yam Shekspir o`zi yashab turgan davrning ijtimoiy tendentsiyalarini juda to`g‟ri belgilaydi. 
Chunki bu davr uchun feodal tarqoqligiga barham berish va milliy davlat o`rnatish g‟oyasi juda 
dolzarb edi. Uning “Richard III”, “Genrix IV” asarlarida bu g‟oyalar personajlarni realistik mahorat 

---

36 
bilan individuallashtirish negizida hal qilinadi. Uil‟yam Shekspir komediyalari o`zining Renessans 
ruhi va ko`p qirrali xarakterlari bilan tavsiflanadi. U kulgu asosiga qurilgan asarlarida pand-nasihat 
qabilidagi feodal axloqiga qarama-qarshi o`laroq kishilarning tabiiy his-tuyg‟ularini kuyladi. Muallif 
“Qiyiq qizning quyilishi” (1593), “Veronalik ikki yigit” (1594), “Yoz kechasidagi tush” (1595), “O`n 
ikkinchi kecha” (1600), “Venetsiya savdogari” (1596) kabi komediyalarida bir qator badiiy tiplar 
yaratdiki, ular o`z iroda yo`nalishi, individual xususiyatlari bilan birga u yoki bu ijtimoiy guruh va 
qatlamlarga xos bo`lgan xususiyatlarni ham mujassamlaydi. Ayniqsa, u yaratgan SHeylok obrazi 
hali-hanuz barchani lol qoldiradi. A.S.Pushkin bu obrazning murakkabligini qayd qilib, 
“SHeylok 
xasis, ziyrak, qasoschigina emas, u farzandsevar, hozirjavob kishi sifatida ham namoyon bo`ladi”
, - 
deb yozgan edi. 
Tragediya Uil‟yam Shekspirga gumanistik g‟oyalarni ifodalash uchun qolgan barcha 
janrlardan ham ko`proq qo`l keladi, deb aytish mumkin. Ulug‟ dramaturg o`lib borayotgan feodal 
olamining inqirozini ko`rsatish va tug‟ilib kelayotgan burjuaning ochko`z, yirtqich vakillari obrazini 
yaratish uchun butunlay tragediya janriga o`tadi. Uning “Hamlet” (1601) tragediyasi Uyg‟onish 
g‟oyalarini chuqur falsafiy va badiiy umumlashmalarda ifodalab berdi. O`zi uchun yot bo`lgan razil 
muhitga tushib qolgan Hamletning ikkilanishlari uning “hayot yoki o`lim” monologida ochiq aks 
etadi: 
“Tirik qolmoq yo o`lmoq. SHudir masala, qaysi biri bulardan bizga munosib. Shu dilozor 
falakiyot tahqirlariga. Shikoyatsiz-shikvasiz chidab turmoqmi. Yo`qsa, unga rad-badal berib 
qo`zg’almoq. Qurol olib yo engmoq yo mahv bo`lmoq
”. Hamlet shaxsi murakkab va ziddiyatli bo`lsa 
ham, lekin bu savolga javob berib, razolatga qarshi qo`zg‟alish kerak, degan qarorga keladi. 
Binobarin, Hamlet uyg‟onish ruhi bilan sug‟orilgan, Uil‟yam Shekspir dahosi yaratgan yangi tipdagi 
kishi – adolat uchun kurashuvchi gumanist obrazidir. Asarning asosiy g‟oyasi Hamletning 
“Tabiatning naqadar ajoyib mo``jizasidir odamzod. Uning zehni naqadar olijanob, undagi qobiliyatlar 
naqadar bepoyon”, - degan fikrlari bilan chambarchas bog‟liqdir. 
“Makbet” tragediyasi (1605) ham uyg‟onish ruhiga mos g‟oyalar bilan sug‟orilgandir. 
Muallif unda Makbet fazilatlari bilan ko`ringan Makbet ichki va tashqi yovuz kuchlar ta`sirida shaxs 
sifatida tanazzulga yuz tutadi.
Uil‟yam Shekspir Makbet obrazini chuqur badiiy tahlil etish yo`lidan boradi. Unda zolimning qaror 
topishi qariyb qadam-baqadam tasvirlanadi. Makbetning zolimga xos munosib o`lim topishi Uil‟yam 
Shekspir optimizmidan dalolat beradi. Asarda Makbet obraziga qarama-qarshi o`laroq adolatli 
monarx g‟oyasi ham ilgari suriladi. 
Uil‟yam Shekspir gumanizmi “Otello” (1604), “Qirol Lir” (1605) asarlarida ham o`z 
davrining ilg‟or g‟oyalarini ifodalab, kuchli tragik va psixologik obrazlar yaratdi. Buyuk dramaturg 
gumanizmining chuqur xalqchilligi shundaki, u insonning kelajagi, aql-idroki, istak-orzulari 
tantanasiga ishonadi.