Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchllik munosabatlari

Xususiy  mulk 

-   ayrim  sohibkorlarga  qarashli  yollanma 

mehnatga  asoslangan  va  o ‘z  egasiga  foyda  keltiruvchi  mulkdir.

0 ‘zbekiston  Respublikasining  mulkchilik  to‘g'risidagi  qonunida 

(7-modda),  xususiy  mulk  o‘z  mol-mulkiga  xususiy  egalik  qilish, 

undan  foydalanish  va  uni  tasarruf  etish  huquqidan  iboratdir  deb 

ko‘rsatilgan.  Shu  bilan  biiga  xususiy  mulk  boMgan  mol-mulkning 

miqdori  va qiymati cheklanmasligi  ta’kidlanadi.

Xususiy  mulk  ham,  boshqa  har  qanday  mulk  shakllari  kabi, 

o‘zining  ijobiy  va  salbiy tomonlariga  ega.  U,  so‘zsiz,  tashabbuskorlik

109

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va 

tadbirkorlikni, 

mehnatga 

ma’suliyatlilik 

munosabatlarini 

rag‘batlantiradi.  Shu  bilan  birga,  tovar  ishlab  chiqarish  sharoitida  u 

xufyona daromad orttirishga  intilish  hissini  tug‘diradi.  Mulkchilikning 

bu  shaklini  tan  olish  xalq  xo‘jaligida  uni  qo'llash  foydali  boMgan 

bo‘g‘inlami  aniqlash,  uni  tartibga  solishning  moliyaviy  va  huquqiy 

mexanizmlarini  shakllantirishni  taqozo  qiladi. 

Lekin 

xususiy 

mulkchilikni  bunday  tan  olish  uni  mutlaqlashtirish  bilan  umuman 

bog‘liq  emas.  Bu  mulk  sotib  olingan  ishlab  chiqarish  vositalari 

asosida  mustaqil  xo‘jalik  yuritish  yoki  davlat  korxonalari,  kooperativ 

firmalar,  magazin,  oshxona va shu  kabilami  sotib olish  orqali  vujudga 

kelishi  mumkin.

0 ‘zbekiston 

Respublikasining  Qonun  hujjatlarida  xususiy 

mulkni  shakllantirish  manbalari  ham  ko‘rsatiladi.  Tadbirkorlik  bilan 

shug‘ullanish,  yollanib  ishlash,  kredit  muassasalariga  qo‘yilgan 

mablagMar,  qimmatli  qog‘ozlardan  olinadigan  daromadlar,  meros 

tartibda 

mol-mulkni 

qo‘lga 

kiritish 

kabilar 

ana 

shunday 

manbalardan 

hisoblanadi. 

Shuningdek, 

Respublika 

qonun 

hujjatlariga  ( 0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  1994  yil  21 

yanvardagi  Farmonining  3-bandi)  muvofiq  savdo,  xizmat  ko'rsatish 

sohasi  obyektlarini,  ular  joylashgan  yer  uchastkalari  bilan  birga 

tanlov  asosida  sotilishiga  aixsat  beriladi.  Mazkur  yer  uchastkalariga 

xususiy  mulk  huquqining  hamma  me’yorlari  taalluqli  bo‘lib,  ular 

sotilishi,  vasiyat  qilib  qoldirilishi,  ijaraga  berilishi  mumkin.  Demak, 

qishloq  xo‘jaligidan  boshqa  ayrim  faoliyatlarda  yer  ham  xususiy 

mulk  obyekti  bo'lishi  mumkin.  Biroq  yerning  boshqa  toifalari, 

jumladan, 

umumiy 

foydalanishdagi 

yerlar, 

qishloq 

xo‘jalik 

ekinzorlari  va  davlat  zaxirasiga  kiritilgan  yerlar  davlatning  alohida 

mulk  obyektlaridir va  shu  sababli  ular fuqarolarga  faqat  meros  qilib 

qoldirish  huquqi  bilan  umrbod egalikka berilishi  mumkin.

Turli  shakldagi  mulklaming  birikib  ketishi  natijasida aralash  mulk 

paydo  bo'ladi.  Bu  mulk  alohida  olingan  obyektning  turli  mulkdorlar 

ishtirokida o‘zlashtirilishini  bildiradi.

0 ‘zbekistonda 

bozor 

iqtisodiyotiga 

o ‘tish 

davrida 

mulkchilikning  turli  xil  shakllarini  vujudga  keltirish  asosiy 

maqsad  emas.  Bu  faqat  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  va 

uning  samaradorligini  oshirishning  barcha  imkoniyatlaridan 

to‘liq  foydalanish,  tashabbuskorlik  va  sog‘lom  raqobatni 

vujudga  keltirish  uchun  qulay  muhit  yaratishga  qaratilgandir.

110

www.ziyouz.com kutubxonasi

---