Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash

Bog‘lanish zichligi	0,1-0,3	0,3-0,5	0,5-0,7	0,7-0,9
0,9-0,99
Bog‘lanish kuchi	Bo‘sh	o‘rtamiyona	sezilarli	yuqori	Juda ham yuqori

Ilmiy tadqiqotlarda keng tarkalgan ekonometrik tenglamalar - bu ishlab chiqarish funksiyasidir. Ishlab chiqarish funksiyalarini qurishdan maqsad - ishlab

chiqarish jarayonini natijalariga omillarning ta’siri darajasi va xarakteristikalarini aniqlash, miqdoriy baholashdir.
Ishlab chiqarish funksiyalar bo‘yicha prognozlash uchun ketma-ket bir nechta bosqichlardan o‘tish lozim:

1. 
   Berilgan ma’lumotlar asosida korrelyatsion tahlil o‘tkaziladi:
   

1. 
   xususiy korrelyatsiya koeffitsiyentlar matritsasi hisoblanadi;
   
2. 
   juft korrelyatsiya koeffitsiyentlari matritsasi hisoblanadi.
   

2. 
   Korrelyatsion tahlil natijasida tanlangan omillar asosida regressiya tenglamasi quriladi;
   
3. 
   Qurilgan tenglama quyidagi mezonlar bo‘yicha baholanadi:
   

a) Fisher mezoni; b) Styudent mezoni; v) Darbin-Uotson mezoni;
g) Ko‘plik korrelyatsiya koeffitsiyenti; d) Determinatsiya koeffitsiyenti;
e) approksimatsiya xatoligi.

4. 
   Qurilgan tenglama mezonlarga mos kelsa, keyin asosiy ko‘rsatkich tenglama asosida prognoz davri hisoblanadi.
   
5. 
   Ishlab chiqarish funksiyasini asosiy xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi:
   

1. 
   o‘rtacha unumdorlik omillari;
   
2. 
   chegaraviy unumdorlik omillari;
   

v) resurslar bo‘yicha elastiklik koeffitsiyentlari;
g) resurslarga talab;
d) resurslarni almashtirish chegaralari.
Ekonometrik model prognozlash ob’ektining barcha mavjud omillarini o‘zaro bog‘lanishini ifodalovchi regressiya tenglamalar tizimlari orqali aks ettiradi. Ekonometrik modellar ko‘p hollarda ishlab chiqarish jarayonlarini rivojlantirish va tahlil qilishda qo‘llaniladi. Olingan ekonometrik modellarni tekshirishda turli xil mezonlar: Fisherning F-mezoni, Styudentning t-mezoni, Darbin-Uotson mezonlaridan foydalaniladi. Omillararo bog‘lanishni faqatgina bitta ishlab chiqarish funksiyasi orqali qarab chiqmasdan, ularni ekonometrik tenglamalar tizimi yordamida tahlil etish mumkin.
Ekonometrik tenglamalar tizimida prognoz vaqtiga bir ko‘rsatkich aniqlanib, uni natijasi orqali qolgan asosiy ko‘rsatkichlarni aniqlash mumkin.