Ijtimoiy-gumanitar fanlar

2. Aylanma mablag‘lar va ularning aylanishini 
tezlashtirish. 
Sanoat korxonalari faoliyatining asosiy va aylanma 
fondlar hamda aylanma mablag‘lar bilan uzviy 
bog‘liqligi alohida ahamiyat kasb etadi. 
Muomaladaga ishlab chiqarish fondlarining 
yig‘indisi aylanma mablag‘larni ifodalaydi. Aylanma 
mablag‘lar 2ta fondni o‘z ichiga oladi: -aylanma 
fondlar; - muomala fondlari. Aylanma fondlar, o‘z 
navbatida ishlab chiqarish jamg‘armasi, 
tugallanmagan ishlab chiqarish, kelgusi davr 
xarajatlari va omborlardagi tayyor mahmulotlardan 
iborat bo‘ladi. Muomala fondlariga jo‘natishga 
yuklangan mahsulotlar va banklardagi pul 
mablag‘lari kiritiladi. Korxonaning aylanma 
mablag‘lari kengaytirilgan takror ishlab chiqarish 
jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Chunki ular ishlab 
chiqarish jarayoning uzluksizligiga sharoit yaratib 
beradilar. Agarda sanoat korxonalarining aylanma 
mablag‘lari kamayib ketsa, ular bankrotlikka yuz 
tutadilar Aylanma tuzilmalarni rejalashtirish va 
boshqarishning hozirgi paytdagi amaliyotida ushbu 
mablag‘larning tarkibi va tuzilmasini baholash va 
tahlil qilishga, shuningdek, ularning funksional roli 

---

va harakatiga katta e’tibor qaratiladi. Aylanma 
ishlab chiqarish fondlari korxona aylanma 
mablag‘larining eng faol qismi bo‘lsa, muomala 
fondlari ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok 
etmaydi hamda yangi iste’mol qiymatini 
yaratmaydi. Bu erda umumiy qoida shundayki, 
aylanma mablag‘lar doimo aylanishda bo‘lishi zarur 
- ularning samaradorligi va korxona iqtisodiyotiga 
ta’siri aynan shunda ko‘zga tashlanadi. Aylanma 
ishlab chiqarish fondlari korxona aylanma 
mablag‘larining asosiy va salmoqli qismi sifatida o‘z 
tarkibiga quyidagilarni qamrab oladi: 

ishlab 
chiqarish zahiralari – bu ishlab chiqarish jarayonida 
ishlab chiqarishga kiritish uchun tayyorlangan 
hamda xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, 
yoqilg‘i, xarid qilinuvchi yarim tayyor mahsulotlar, 
butlovchi qismlar, qadoqlash va o‘rov materiallari, 
asosiy fondlarni ta’mirlash uchun ehtiyot qismlar, 
yoqilg‘i-moylash materiallaridan tashkil topuvchi 
mehnat predmetlari; 

tugallanmagan ishlab 
chiqarish va korxonada tayyorlangan yarim tayyor 
mahsulotlar – bu, ishlab chiqarish jarayonida 
foydalanishga topshirilgan hamda ishlov berish va 
yig‘uv jarayonida bo‘lgan, lekin ishlab chiqarish 
jarayoni to‘liq tugallanmagan hamda ushbu 

---

korxonada keyinchalik ishlov berilishi lozim bo‘lgan 
mehnat predmetlari; 

kelgusi davr xarajatlari - ayni 
paytda ishlab chiqarilayotgan, lekin kelajakdagi 
mahsulotlarga mansub bo‘lgan yangi turdagi 
mahsulotlarni tayyorlash va o‘zlashtirish xarajatlari 
(masalan, asbob-uskunalarni qayta rejalashtirish, 
mahsulotlarning yangi turlarini tayyorlash va 
loyihalashtirishga sarflanuvchi xarajatlar va 
boshqalar). Aylanma ishlab chiqarish fondlari 
alohida tarkibiy qismlari yoki elementlari o‘rtasidagi 
foizlarda ifodalanuvchi o‘zaro munosabatlar 
aylanma ishlab chiqarish fondlarining tuzilmasini 
tashkil qiladi. Aylanma ishlab chiqarish fondlari va 
muomala fondlari o‘rtasidagi xuddi shunday 
foizlardagi munosabatlar korxona aylanma 
mablag‘larining tuzilmasi deb ataladi. 
Iqtisodiyotning turli tarmoqlaridagi korxonalarning 
aylanma mablag‘lari ishlab chiqarishning texnologik 
tashkil etish xususiyatlariga ko‘ra, bir-biridan farq 
qiladi. Bu xususiyatlarning xarakteri ishlab 
chiqarilayotgan mahsulot turi va murakkabligi, 
ixtsisoslashtirish darajasi, mahsulotni realizatsiya 
qilish sharoitlari va shu kabilar bilan izohlanadi. 
Aylanma mablag‘lar tuzilmasining tarmoqlar 
bo‘yicha. 

---