“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

biologik va ijtimoiy
ko`rinishda bo`ladi.
Biologik muloqot nasl qoldirish, organizmni rivojlantirish, himoyalash kabi tabiiy 
ehtiyojlarni qondirish bilan bog`liq bo`lsa, ijtimoiy muloqot esa shaxslararo munosabatlarni
kengaytirish, mustahkamlash, takomillashtirish bilan bog`liq bo`lgan ijtimoiy ehtiyojlarni
qondirish vositasi sifatida namoyon bo`ladi. Muloqot vositasiga ko`ra
bevosita va bilvosita
bo`lib, bunda jonli mavjudotning tabiiy organlari yordamida ya’ni qo`li, boshi, tanasi, tovushi 
yordamida axborot ayirboshlasa – bu bevosita bo`ladi, agar muloqotni tashkillashtirish va
ma’lumot almashishda maxsus qurol va vositalardan foydalanilsa– bu muloqot bilvosita 
deyiladi.
Muloqotning yuqorida mulohaza yuritilgan turlaridan tashqari 
ishbilarmonlik va
shaxsiy
turlari ham farqlanadi. Ishbilarmonlik muloqoti odamlarning turli xildagi qo`shma 
mahsuldor faoliyati va mazkur faoliyatining sifatini oshirish vositasi sifatida yuzaga keladi.
Shaxsiy muloqot esa shaxs o`zining psixologik muammolariga, qiziqishlariga, ehtiyojlariga,

---

o`z hayotiga, atrofida nimalar bo`layotganligiga bo`lgan munosabatini atrofdagilardan 
bilishga yo`naltirilgandir.
Muloqot jarayonida odamlar bir-birlari bilan ma’lumotlar almashib, o‘zaro ta’sir 
ko‘rsatibgina qolmay, balki bir-birlarini to‘g‘ri va aniq anglashga, tushunishga va idrok qilishga 
harakat qiladilar. Bu tomon shaxsiy idrok va tushunish muammosi bilan bog‘liqdir. Birgalikdagi 
faoliyat jarayonida shaxslarning bir-birlarini to‘g‘ri tushunishlari va aniq idrok qilishlari 
muloqotning samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Rus psixologi A.A.Bodalev boshchiligidagi 
laboratoriya bir-birlarini idrok qilish mexanizmlarini aniqlash borasida qator psixologik 
qonuniyatlarini kuzatgan. Bunday mexanizmlarga quyidagilar kiradi: 
identifikatsiya; 
refleksiya;
stereotipizatsiyalar.
Identifikatsiya
- shunday psixologik hodisaki, bunda suhbatdoshlar bir-birlarini 
to‘g‘riroq idrok qilish uchun o‘zlarini bir-birlarining o‘rniga qo‘yib qo‘yishga harakat qiladilar. 
Ya’ni, o‘zidagi bilimlar, tasavvurlar, xislatlar orqali boshqa birovni tushunishga harakat qilish, 
o‘zini birov bilan solishtirish (ongli yoki ongsiz) identifikatsiyadir. Masalan, birinchi marta 
uchrashuvga ketayotgan yigitning ichki holatini uning o‘rtog‘i yoki akasi tushunishi mumkin.
Refleksiya
- muloqot jarayonida suhbatdoshning pozitsiyasidan turib, o‘zini tasavvur 
qilishdir, ya’ni refleksiya, boshqa odamning idrokiga taalluqli bo‘lib, o‘ziga birovning ko‘zi 
bilan qarashga intilish. Chunki, busiz odam muloqot jarayonida o‘zini aniq bilmasligi, noto‘g‘ri 
muloqot formalarini tanlashi mumkin.
69-rasm