“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Bundan tashqari David G. Mayers bo’yich xarakter tiplarini quyidagilarga ham 
bo’lib o’rganish mumkin: 
Boshqaruvchi tip.
 Bu tip insonlar o‘ziga ishongan va g‘ayratli, ahamiyatsiz sotsial 
manfaatlarga, agar bular mavjud bo‘lmasa. Ular faol, ammo sotsial rejada emas, ularga 
boshqalarning baxt-saodati ahamiyatsiz, ular tashqi olam ustidan hukmronlik qilish xos. 
Asosiy haѐtiy muammolarini ular dushmanlik, antisotsial hal etadilar (jinoyatchilar, 
narkomanlar, qonunbuzarlar). 
Oluvchi tip:
tashqi olamga tekinxo‘rlik va o‘zining ehtiѐjlarining ko‘p qismini 
boshqalar hisobiga qondirishga intiluvchi odamlar. Ularda sotsial manfaatlar yo‘q, ular 
boshqalardan ko‘proq narsa olishga intiladilar. Ularning faolligi yuqori emas, ularning 

---

boshqalarga azob- uqubat keltirish ehtimli kamroq. 
Qochuvchi tip:
bu insonlarning sotsial qiziqishlari ,, shaxsiy muammolarni hal 
etishdagi majburiy faolligi past, ular muvaffaqiyatsizlikdan qo‘rqadilar va haѐtiy 
muammolarini echishdan qochadilar. Ular qiyinchilik ѐki omadsizlik tug‘diradigan 
barchasidan qochadilar. 
Sotsial tip:
 Bu etuk talabga javob beradigan, sotsial manfaatlar bog‘lab turadi va 
yuqori faollikka ega. Bu inson boshqa insonlarga g‘amxo‘rlik ko‘rsatuvchi, ular bilan 
munosabatga qiziquvchi, insonlarning asosiy haѐtiy muammolarini hal etuvchi 
muammolarni-ish, sevgi, do‘stlik-hamkorlikni, shaxsiy mardlikni, mas’uliyatni talab etishini 
biladi va boshqa insonlarning rohat-farog‘atida o‘zining hissasi qo‘shishga tayѐr.
98
 
Xarakter - shaxsning bir tomoni, lekin bu shaxs degani emas.
Ekstremal vaziyatda
yoki shunchaki tanlash vaziyatida qoldirilgan kishi holatlardan ustun bo`lishga, shu jumladan, 
o`z xarakteridan ham yuqori ko`tarilishga qodirdir. Kishining istalgan, shu jumladan, ichki, 
psixologik holatlarga qarshilik qilish qobiliyati uning o`zini o`zgartiradigan qudratli kuchi 
borligini, uni shaxs sifatida rivojlantirish negizini namoyish qiladi. Shuning uchun kishini xatti-
harakatlarini tushuntirishga, uning xulq-atvorini oldindan aytib berishga har qancha urinishlar 
prinsip jihatidan o`zil-kesil bo`lishi mumkin emas, chunki shaxs bunday tushuntirishlarni 
qadrsizlantirishi, ularga qarshi harakat qilishi va boshqacha bo`lib qolishi mumkin, ya’ni faqat 
tashqi va ichki holatlarga muvofiqligi foydasigagina emas, balki o`zi ijtimoiy va umuminsoniy 
jihatdan qo`llanilishi foydasiga tanlash o`tkaziladi. Shaxs bunga qay darajada qodirligiga qarab, 
unda konkret-xarakterologik emas, balki ijtimoiy va umuminsoniy qadriyatlari yo`zaga keladi.