“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Intervyu metodi.
Psixologiya fanidagi bu metod sotsiologiyada keng qo’llaniladigan 
anketa metodidan farq qiladi. Xuddi suhbat metodi kabi intervyu metodi ham so’roq-javob 
metodiga tegishlidir. Ko’pincha intervyu uchun savollarni sotsiologik anketalar tipiga o’xshatib, 
ya’ni ko’p masalalar yuzasidan ko’plab javoblar olishni ko’zlab tuziladi. Intervyu metodiga 
bunday tarzda yondashish tadqiqotning faqat birinchi bosqichiga, muammo bilan dastlabki 
tanishish bosqichiga to’g’ri keladi. Biroq bilimlarni va o’rganilayotgan psixik xususiyatlarni 
strukturasini hisobga olib tuzilgan savollar o’rganilayotgan xususiyatlar strukturalari hamda 
darajalarini bundan keyin aniqlash uchun juda qimmatli natijalar berishi mumkin. 
Ekspert baholash metodi.
Bu metod shaxs psixologiyasida keng qo’llaniladi. Ekspertlar 
sifatida tekshirilayotgan kishilarni yaxshi biladigan shaxslar – bolalar bog’chasi va maktab-
internatlarning tarbiyachilarini, sinf rahbarlari, ishlab chiqarish-texnika bilim yurtlarining 
masterlari, ishlab chiqarishdagi masterlar, ilmiy jamoa rahbarlari, harbiy komandirlar, 
administratorlar, sport trenerlari qatnashishlari mumkin. Ekspert baholarni ko’proq 
xususiyatlarning sifat jihatidan namoyon bo’lishlarini tasvirlash emas (buni ekspertlar bilan 
qilinadigan keyingi suhbatlarda o’tkazilsa ancha foydaliroq bo’ladi), balki o’rganilayotgan 
xususiyatlarning ifodalanishini miqdoriy baholash tarzida, ya’ni u yoki bu xususiyat yoki xulq-
atvor elementlari darajalarini baholash tarzida o’tkazilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Ekspertlar 
umumlashtirish bilan bog’liq bo’lmagan xulq-atvor elementlarining ancha-muncha mayda 
qismlari ifodalanganligini qayd qilishi lozim. Umumlashtirish – ekspertning emas, balki 
tadqiqotchining ishidir. 
O’z-o’zini kuzatish metodi.
XVIII-XIX asrlar empirik psixologiyasi tomonidan 
kamsitilgan bu metod so’nggi yillarda yana ma’lum ahamiyatga ega bo’lib bormoqda.
Chunonchi, suhbat va so’roq-javob metodlarini o’z-o’zini kuzatish metodi orqali olingan 
ma’lumotlarsiz qo’llab bo’lmaydi. Buni suhbat va shaxsiy savol-javob o’tkazish uchun savollar 
tuzishda hisobga olish zarur. Lekin o’z-o’zini kuzatish, garchi psixologik tadqiqotlarning asosiy 
83
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather 
Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp: 83. 

---

metodi bo’lmasa-da, mustaqil ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. O’z-o’zini kuzatish metodi 
psixik holatlarni, ya’ni tetik kayfiyatni, achchiqlanishni, ishchanlikni, kasb bilan bog’liq bo’lgan 
sermahsul ishlarni o’rganishda ayniqsa foydali bo’lishi mumkin. 
Testlar metodi.
Testlar, ya’ni ozmi yoki ko’pmi standartlashtirilgan (bir xillashtirilgan) 
shaxs xususiyatlarini qisqa muddatli sinash metodlari yaxshi yoki yomon asoslangan bo’lishi 
mumkin. Yaxshi asoslangan test – bu oldindan o’tkazilgan katta eksperimentlar natijasidir. 
Nazariy jihatdan asoslangan va eksperimental jihatdan muhokama qilingan testlar tadqiqotchi 
uchun ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin.