“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Eksperiment metodining
asosiy farqi va afzalligi shundan iboratki, bunda tadqiqotchi 
o’z hoxishi bilan qandaydir psixik jarayon yoki xususiyatni yuzaga keltirib psixik hodisaning 
tashqi sharoitga bog’liqligini tekshirib ko’rishi mumkin. Eksperiment metodining ana shu 
afzalligi uning psixologiyada keng qo’llanilishi bilan tushuntiriladi. Empirik, ya’ni tajriba yo’li 
bilan qo’lga kiritilgan faktlarning asosiy ko’pchiligi psixologiyada eksperimental yo’l bilan 
olingandir. Biroq har qanday tadqiqot qilinadigan vazifalarga eksperimentni qo’llab bo’lmaydi. 
Masalan, agarda psixik jarayonlar va funksiyalar ko’proq eksperiment yo’li bilan o’rganilsa, 
shaxsning birmuncha sodda xususiyatlari (temperament, qobiliyatlar) ham shu metodda 
o’rganiladi. Lekin xarakterning va qobiliyatlarning murakkab turlarini hali eksperiment metodi 
bilan o’rganib bo’lmaydi. 
Suhbat metodi.
Bu metod tadqiqotning turli bosqichlarida qo’llaniladi: masalan, 
dastlabki tanishish bosqichida ham boshqa metodlar, ayniqsa, kuzatish metodi orqali qo’lga 
kiritilgan xulosalarni aniqlashda qo’llaniladi. Suhbat metodidan mohirlik bilan foydalanish juda 
qimmatli natijalarga erishishga yordam berishi mumkin. 
Sukut saqlab butun e’tibor bilan tinglash ogohlik hamda ziyraklikni oshiruvchi va jalb 
qiluvchi faol bir jarayondir. Ijobiy tinglashning boshqa bir tomoni albatta shuki, turli maqsadlar 

---

yo‘lida turli usullarni qo‘llashdir. Bizning tinglashimiz qanchalik jadal bo‘lsa, qanday,qachon 
va qay tarzda javob berishni shunchalik yaxshi bilamiz. 
Aniq biror usulda javob berishning turli yo‘llari va sabablari mavjud. Odatda o‘qituvchi 
nafaqat ilmiy maqsadlarni balki guruhning boshqa muhtojliklari jumladan har bir 
o‘rganuvchining o‘z-o‘ziga ishonch va bilim darajasini ham hisobga olsa kerakli javob yuzaga 
keladi. Turli javoblar yakka talaba va guruhning umumiy kayfiyati uchun turli oqibatlarga olib 
keladi. Shuning uchun ham, tegishli kontekstli kichik guruh darslaridagina tegishli javob to‘g‘ri 
sanaladi.
83