“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Qobiliyatning tuzilishi.
SHaxs egallashi shart hisoblangan faoliyat, u xoh ta’lim, xoh 
mehnat, xoh o‘yin, xoh sport bo‘lishidan qat’i nazar, uning bilish jarayonlariga, aqliy 
xislatlariga, 
emotsional 
irodaviy jabhalariga, sensomotor sohasiga, xarakterologik 
xususiyatlariga muayyan talablarni qo‘yadi va ularning hamkorlikdagi sa’y-harakati tufayli 
muvaffaqiyatlarga erishiladi. Psixologik ma’lumotlarga qaraganda, insondagi yuksak 
ko‘rsatkichga erishgan sifat harchand ustuvorlikka ega bo‘lmasin, u talablarni qondirish 
imkoniyatiga ega bo‘lmaydi. Ayrim hollarda alohida namoyon bo‘lgan psixik xususiyat 
(hislat) faoliyatning yuksak mahsuldorligi va samaradorligini ta’minlash qurbiga ega, u 
qobiliyat uddalay oladigan imkoniyat bilan bab-baravar, kuch-quvvat tariqasida vujudga 
keladi, degan faraz o‘zini oqlamaydi. 
I.P.Pavlov asarlarida 
«badiiy», «fikrlovchi» va «o‘rta»
tiplar deb qayd qilingan 
mazkur tipologiya kishining oliy asab faoliyati unda ikkita signal tizimi mavjudligi bilan 
belgilanishiga muvofiq ta’limot bilan bog‘langandir. Birinchi signallar tizimi obrazli, 
emotsional va ikkinchisi ana shu obrazlar haqida so‘zlar orqali signal berish bilan bog‘liq, 
ya’ni signallarning signali bilan bog‘liq. Garchi qobiliyatning rivoji har turli odamlarda 
mutlaqo bir xil bo‘lmagan tabiiy shart-sharoitlarga bog‘liq bo‘lsa ham, yuqorida ko‘rib 
o‘tilgan iste’dod nishonalari va qobiliyat o‘rtasidagi nisbat, qobiliyat shunchaki tabiat in’omi 
emas, balki kishilik tarixining mahsuli ekanligini ko‘rsatadi. Inson hayoti davomida kasbidan 
tashqari paytlarda ham bir necha qobiliyat egasi bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘qituvchi bir 
davrning o‘zida duradgor, mohir tikuvchi bo‘lishi; yirik fan allomasi yaxshi san’atkor, etuk 
sportchi bo‘lish holatlari uchrab turadi. Qobiliyatli shaxslar ijtimoiy turmushning turli 
jabhalarida o‘z o‘rnini topa oladi, hamda yuksak yutuqlarga erishadi, hatto bir necha faoliyat 
turida tekis muvaffaqiyatlar qozonishi ham mumkin.