“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Madaniyat, uning tuzilishi va ijtimoiy funksiyalari.
«Madaniyat» atamasi arabcha – 
«madina» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, «shahar», degan ma’noni anglatadi. Arablar kishilar 
hayotini ikki turga ajratib, birini – badaviy yoki sahroyi turmush, ikkinchisini – madaniy 
turmush, deb ataganlar. Tugab borayotgan Rim imperiyasida, keyinchalik esa, O‘rta asrlarda 
ham madaniyat tushunchasi shahardagi turmush tarzi va sivilizatsiya ne’matlari bilan 
bog‘langan. Markaziy Osiyoda madaniyat axloq ko‘rinishida shakllangan. SHu bois, eng 
qadimgi davrlardan hozirgi kungacha ham yurtimizda ma’naviy madaniyat, go‘zallikka intilish, 
san’atni qadrlash kabilar ustuvorlik qiladi. Uyg‘onish davrida madaniyat shaxsiy barkamollik 
belgisi sifatida qaralgan. Shu davrda madaniyatni ma’naviy faoliyatning turli sohalari: vujudga 
kelayotgan fan, axloq, san’at, falsafa, din bilan bog‘lash odati paydo bo‘lgan. Madaniyat xulq-
atvor andozalari majmui sifatida, ma’naviy faoliyat antik an’anasining davomi sifatida e’tirof 
etilgan. Shu ma’noda madaniyat tushunchasi ijtimoiy-ilmiy muomaladan o‘rin olgan XVIII 
asrgacha amal qilgan. Ma’rifat davri faylasuflari madaniyatga inson faoliyatining alohida 

---

mustaqil va o‘ziga xos jabhasi sifatida qaraydilar. Ularning talqinida, jamiyat va shaxs 
hayotining barcha sohalarida aql, oqilonalik tamoyillarining qaror topishi madaniyatning eng 
muhim jihatidir. Aqlning vazifasi insoniyat oldiga umumiy ahamiyatga ega bo‘lgan maqsadlarni 
qo‘yish va ijtimoiy o‘zgarishlarni o‘ziga bo‘ysundirishdan iborat. Ma’rifat davrida madaniyat 
deb hisoblash mumkin bo‘lgan narsalarni saralash mezonlari yaratildi. Madaniy faoliyat 
intellektual, ijodiy, samarali, novatorlik ruhi bilan sug‘orilgan bo‘lishi, ya’ni nafaqat yaratishi, 
balki inson imkoniyatlari sohasini tinimsiz kengaytirishi lozim edi. Ammo, madaniyatning asl 
mohiyati, uning o‘ziga xosligi inson aqlining mutlaq erkinligi sifatidagi ma’naviy faoliyat doirasi 
bilangina cheklanardi.