“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Harakat tiplari
. Fanda ob’ektiv borliq narsalari va hodisalari 
harakatining ikki asosiy tipi: 
progress va regress 
farqlanadi. Ularning biri materiya, energiya, axborotning makonda siljishi 
bilan bog‘liq bo‘lib, harakatlanuvchi
 
narsalar o‘z muhim xossalarini o‘zgartirmasligi, ya’ni o‘z 
sifatini yo‘qotmasligi
 
bilan tavsiflanadi. Bular miqdor o‘zgarishlari, makondagi ko‘chishlar yoki 
o‘rin
 
almashuvidir. Bunga yurib ketayotgan odam, qorong‘i osmon fonida projektor nurining 
harakati va hatto xayolda ayrim ob’ektlardan boshqa ob’ektlarga o‘tish misol bo‘lishi mumkin. 
13
Forobiy // Falsafa qomusiy lug’at. –Т.: «Sharq», 2005 й. 431-b
.

---

So‘nggi zikr etilgan holda fikrning muayyan (masalan, formal mantiq nuqtai nazardan to‘g‘ri 
yoki noto‘g‘ri) yo‘nalishdagi harakati to‘g‘risida so‘z yuritiladi.Ammo harakatning qayd etilgan 
tipi dunyoda yuz berayotgan o‘zgarishlarning butun rang-barangligini qamrab olmaydi. 
Aksariyat hollarda ular narsalarning ichki strukturasidagi qayta qurish bilan birga kechadiki, bu 
dastlabki narsa sifatlarining o‘zgarishi va u butunlay boshqa narsaga aylanishiga sabab bo‘ladi.
 
Harakat shakllari
. Harakat shakllarini tasniflashda qaysi tamoyillarga rioya qilinishiga 
qarab bunday shakllarning har xil miqdori farqlanadi. Masalan, 
XIX asrda materiya tashkil 
topishining turli darajalariga asoslanib,materiya harakatining besh asosiy shakli: mexanik, fizik, 
kimyoviy, biologik va
ijtimoiy harakat qayd etilgan
. Harakatning mazkur shakllari bir-biri bilan 
uzviy bog‘liq bo‘lib, bunda har bir keyingi harakat o‘zidan oldingi harakatdan kelib chiqadi, 
unga asoslanadi, biroq, shunga qaramay, quyi shakl bilan bog‘lanmaydi. 
Harakatning murakkab 
shakllarini soddaroq shakllarga bunday bog‘lashga urinishlar falsafa tarixida «mexanitsizm», 
«reduksionizm» (lot. «reductio» – «ortga surish») degan nom olgan, harakat ijtimoiy shakllarini 
biologik shakllar darajasigacha soddalashtirish biologizatorlik konsepsiyalarida mavjud.