"ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Dafn etish jarayoni
. Ibtidoiy odam o‘z qarindoshlarini ko‘mishda maxsus 
marosimlar, ma’lum tayyorgarlik udumlariga amal qilar edi: jasadni qizil mineral 
bo‘yoq bilan qoplanar, uning yoniga kundalik ehtiyoj buyumlari, zeb-ziynatlar, 
asbob-anjomlar va h.k. qo‘yilar edi. Bularning bari o‘z jamoa a’zolarini dafn 
etayotgan jamoa oxirat mavjud ekanligi haqida ibtidoiy tasavvurlarga ega 
bo‘lganligidan dalolat beradi. 
Ov qilish. 
Bizga ma’lumki, arxeologik izlanishlar jarayonida er yuzining turli 
joylaridagi g‘orlarda ibtidoiy odam tomonidan chizilgan rasmlar topilgan. Fanga 
ma’lum bo‘lgan bu g‘orlardagi suratlarning ko‘pchiligi ov sahnasi, odam va 
hayvonlarning tasvirlari, hayvon terisini kiygan odamlar, yarim odam va yarim 
hayvon qiyofasidagi mavjudot suratlaridan iborat. Bu suratlar dalolat qiladiki, 
ibtidoiy odamlar o‘zlari va hayvonlar o‘rtasidagi tabiiy va g‘ayritabiiy aloqalar 
mavjudligi haqidagi tasavvurlarga ega edilar. Bu bilan birga marhum ajdodlarining 
ruhlari sehrli usullar bilan hayvonlar hulqiga ta’sir etish imkoniyatiga ega deb bilar 
edilar. Bu tasavvurlar tiriklar bilan marhumlar o‘rtasidagi vositachilar, ya’ni turli 
xildagi sehrgarlar va shamanlar faoliyatining kelib chiqishiga sabab bo‘ldi. 
Animizm.
 
Lotin tilida anima – “ruh”, “jon” 
ma’nolarini 
anglatadi. 
Animizm
 
ruhlar 
mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ilohiylashtirish, hayvonot, o‘simlik va 
jonsiz jismlarda ruh, ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta’limotni ilgari suruvchi 
ilk din shaklidir. 
Ota-bobolar ruhiga sig‘inish 
Ilk diniy tasavvurlar

---

58 
Ibtidoiy 
odamlar 
tog‘lar, 
daryolar, adir, o‘rmonlar, daraxt, 
xarsang tosh jarliklar ham jonli, 
sezuvchi 
va 
harakat 
qiluvchi, 
Yaxshilik va yomonlik keltirishi 
mumkin 
deb 
tuShunganlar. 
Qurbonliklar qilib ularning haqqiga 
duo qilib, marosimlar uyushtirishgan.
Ba’zi antropologlar animizmdan 
oldin ham diniy qarashlar mavjud 
bo‘lganini da’vo qilib, ular uni 
“animatizm” deb nomlaydilar. 
Animizm bir tomondan narsalarning o‘ziga xos g‘ayritabiiy kuchga ega 
ekanligiga, boshqa bir tomondan esa ruhlarning mavjudligiga ishonishdan iborat. 
Bu nazariyaga ko‘ra “ibtidoiy inson” boshqa-boshqa mavjudotlarni shaxs sifatida 
tanishdan avval, butun bir olamga yoyilgan hayot bag‘ishlovchi yakka “Kuch”ni 
tasavvuriga keltirgan bo‘lishi mumkin. Bunday bir tushuncha “mana” fikri bilan 
qo‘llab - quvvatlangan bo‘lishi ham ehtimol. “Mana” so‘zi g‘ayritabiiy, ko‘z bilan 
ko‘rinmas kuchni ifodalash uchun ishlatiluvchi so‘z bo‘lib, uni ibtidoiy diniy 
tasavvurga ko‘ra kuchli, ta’sirchan yoki jamiyat tomonidan e’tibor bilan qaraluvchi 
narsalar (hayvonlar, o‘simliklar, toshlar) yoki kishilar (qabila raisi, sehrgar, 
donishmand) da mavjudligiga ishonilgan maxfiy kuchni ifodalash uchun 
ishlatilgan. Ibtidoiy qabila a’zolari o‘zlarini ko‘z bilan ko‘rinmas kuchlar bilan 
o‘rab olinganliklariga ishonganlar. Bu e’tiqod har bir qabilada o‘zgacha nomlar 
bilan nomlangan. 
Teylorning shogirdi bo‘lgan R.Marettining 1909 yilda nashr qilgan “Dinning 
ibtidosi” nomli kitobida birinchi marta izohlangan bu nazariyada dinning kelib 
chiqishini shaxsiyati mavjud bo‘lmagan umumiy dinamik kuchdan qidirish, 
izlanish kerakligini bildiradi. 
Animizm zamonaviy dinlarning asosiy aqidaviy qismini tashkil etadi. Jahon 
dinlarida ham ruhlar haqidagi ta’limot mavjud.