Ижтимоийлаштириш маданиятни ассимилятсия қилиш жараёни

Ижтимоийлаштириш маданиятни ассимилятсия қилиш жараёни.
Аннотация
Мақолада муаллиф дунё олимлари ва мутафаккирларининг жамиятда ижтимоийлаштириш жараёнида шахс ва индивиднинг маданият тушунчасига муносабатларини ўрганиб, уларга мазмунан илмий таъриф беришга ҳаракат қиладилар.
Калит сўзлар: ижтимоийлаштириш, жамият, маданият, шахс, индивид.
Аннотация
В статье автор рассматривает отношение мировых ученых и мыслителей к понятиям культуры личности и личности в процессе социализации в обществе и пытается дать им научное определение содержания.
Ключевые слова: социализация, общество, культура, личность, индивид.
annotation
In the article, the author examines the attitude of world scientists and thinkers to the concepts of culture of personality and personality in the process of socialization in society and tries to give them a scientific definition of content.
Key words: socialization, society, culture, personality, individual.
Ижтимоийлаштириш - бу шахсларнинг ижтимоий ролларига мос келадиган кўникмалари ва ижтимоий муносабатларини шакллантириш усуллари тўплами (Смелсер).
Ижтимоийлаштиришнинг икки томонлама кўриб чиқишимиз мумкин. Биринчидан, бу маданият, гуруҳ нормалари ва қадриятларини ўзлаштириш жараёни; иккинчидан – шахснинг "мен" сифатининг шаклланиши - “Шахс” тушунчаси “индивид” тушунчасидан фарқ қилади. "Шахсият" деганимизда ўзининг биологик ва ижтимоий хусусиятларининг барча бойлиги билан аниқ бир шахсни назарда тутади.
Индивид - бу Homo sapiens биологик турининг айрим олинган, бошқалардан ажралган, алоҳида якка вакили. Индивид - бу инсоннинг энг оддий ва абстрак тавсифи.
Шахс тушунчаси фалсафада ва умуман инсонни ўрганувчи фанлар мажмуасида энг мураккаб тушунчадир. [1]
Шундай қилиб, “шахс” сотциологиянинг энг мазмунли тушунчаларидан бири бўлса, “индивид” эса психология, сотциобиология ёки сотциология бўйича олдинги билимларга асосланмайди. Шахсни ўрганишнинг назарий асослари Австриялик руҳшунос невролог, руҳий таҳлилнинг асосчиси Зигмунд Фрейд (1856-1939) томонидан қўйилган бўлиб, у биринчи бўлиб шахснинг икки компонентини - "онгсиз" (ид) ва ижтимоий қадрият-меъёрий тамойилни ("суперэго") ажратиб кўрсатди.
З.Фрейдга кўра, шахснинг индивидуал типологик хусусиятларининг йиғиндиси сифатида шахсият (эго), бу икки компонентнинг кесишмасида шаклланади.
Одатда, ижтимоийлашув ёшлик ва болалик давридаги таълим ва тарбия жараёни сифатида қаралади. Бу бир томонлама қарагандагина, аслида инсон ҳаёти давомида ижтимоийлашув жараёнини бошдан кечириб яшайди, чунки у ҳаётининг ҳар бир босқичида янги ижтимоий гуруҳлар ва қатламлар маданиятини эгаллаши,унга кўникиши ва ўша маданиятларга сингиб, унинг иштирокчиси ва амалда қўлловчиси бўлиб боришга мажбур.
Индивид ижтимоий мажбуриятлар ва хусусиятлар мажмуасини эгаллаш инсоният цивилизацияси, бутун жамиятнинг келиб чиқиши давомида ортирилган тажрибани узлуксиз ва ҳар томонлама ривожлаштириш орқали шахсга айланади.
Шахснинг жамиятдаги ўрни ва ролини Кантнинг қуйидаги сўзлари билан тавсифлаш мумкин: «Инсон фақат восита сифатида эмас, балки мақсад сифатида ҳам ўз-ўзича мавжуд бўлади..., ўзининг барча хатти-ҳаракатларида у мақсад сифатида ҳам қаралиши зарур».[2]
Социум маркази бу инсон шахсидир. Жамият тараққиёти тарихи шахснинг, унинг роли ва аҳамиятининг ошиб бориши билан узвий боғлиқдир . Инсон ривожлангани сари, унинг ишлаб чиқариши тезлашади, ҳаёт жараёни ва унинг маданияти ҳам «сунъийлашиб» борди.

1. 
   Фалсафа асослари. Ахмедова М. А. умумий мухаррирлиги остида. 07.08.2013 йил. 33-бет.
   
2. 
   Канке В.А. Философия. Исторический и систематический курс. М., 2000. 272-б.