Ижтимоий-этник муносабатлар

3. Sotsial tabaqalashuv jarayoni

Iqtisodiy rivojning zamonaviy, eng ilg`or turiga o`tishga intila¸tgan har bir mamlakat ham texnika, ham biznes sohalarida yuksak professional tay¸rgalikka ega ijtimoiy qatlamga tayanishi shart. Mazkur ijtimoiy qatlam vakillari o`z professional - malaka tay¸rgarlik saviyalariga mutanosib ijtimoiy o`rin egallashga intilishlari shart.

Tarixiy taraqqi¸t shunday shakllandiki, ilmiy bilimlar va ishbilarmonlik o`zlashmalari asosan g`arbiy davlatlar va Yaponiyada mujassamlashdi. Ularda band aholi tarkibidagi oliy kategoriyali professional ijtimoiy qatlam vakillarining hajmi o`rta va past kategoriya vakillarining ulushidan sezilarli darajada yuqoridir. Bu jara¸n o`z yo`nalishda yanada rivojlanib, mazkur davlatlarning eng boy va zamonaviy ishlab chiqarish hamda ilmiy-texnik tarqqi¸tning old qatoridagi xalqaro iqtisodiy o`rnini saqlab turishga zamin yaratmoqda.
Asosan xalq iste`moli mollari ishlab chiqarishda ixtisoslashgan va iqtisodiy xom ash¸ yetkazib berishga qaratilagn mamlakatlarda esa ijtimoiy qatlamlashuv tarkibi, asosan, professional ijtimoiy qatlamlarning o`rta va past kategoriya vakillaridan iboratdir. Buning sababi - mazkur davlatlar o`z taraqqiy etgan texnologiyasini yaratishga ko`makdosh firmalar ¸ki hukumat darajasida ilmiy tadqiqotlar o`tkazishga ko`makdosh iqtisodiy rag`batlarni ta`minlash uchun manbalarga ega emas.
Mazkur o`rnashib qolgan tartibni buzib va rivojlana¸tgan davlatlarda jamiyat ijtimoiy tarkibida ijobiy o`zgarishga erishibgina emas, balki yuqori va o`rta kategoriyali ijtimoiy qatlamlarni shakllantirib, shart-sharoit yaratishga qaratilgan davlat si¸sati hisobiga erishish mumkin. Rivojlana¸tgan davlatlar mehnat faoliyatining murakkab, ilmiy, ijodiy turlarini rivojlantirish uchun kuchli homiylik si¸satini o`tkazishlari kerak. Faqat shunday ¸ndashuv natijasidagina jamiyat ijtimoiy tarkibida progressiv o`zgarishiga erishish va ishlab chiqarish imkoniyatlari hamda mahalliy ilm talab mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilishda G`arb davlatlari bilan tenglik ta`minlanishi mumkin.
Dun¸ning ko`plab rivojlana¸tgan mamlakatlaridan farqli o`laroq O`zbekitonda bunday ijtimoiy qatlam mavjud. U, ilgari yirik ilmiy muassasalar va boshqaruv organlarida ishlagan hamda o`sha davrning ijtimoiy pog`analarida yetarli darajada yuqori o`rin egallagan yuksak malakali mutaxassislardan tarkib tapgan.
Hozirgi payitda mazkur ijtimoiy qatlam vakillarining sezilarli qismi kichik va o`rta biznes bilan shug`ullanadi, texnologik zamini ularning professional malakasiga mutanosib bo`lmagan kichik korxonalar va kooperatalar negizida faoliyat yuritadi.
Mazkur ijtimoiy qatlam, iqtisodda ularning ijtimoiy maqomini qayta tiklashga qodir yangi soha yuzaga chiqishi bilan o`zi jamuljam etgan professional - malaka salohiyatini maksimal darajada ishlatishga tay¸r turadi.
Ijtimoiy tabaqalashuv turlari. Jamiyatning iqtisodiy tuzilishi va ijtimoiy tarkibi o`zaro yaqindan bog`liqdir. Iqtisodiy munosabatlarning o`zgarishi ijtimoiy tartib o`zgarishsiz sodir bo`la olmaydi. Iqtisodiy munosabatlarni ayri ravishda o`zgartirishga urinishlar aholi qarshiligiga sabab bo`lmasa ham, sustligiga duch kelishi mumkin. Jamiyatning ijtimoiy qatlamlashuvi ikki shaklda namo¸n bo`ladi: 1. Insonlarning profissional-ta`lim saviyasiga asoslangan profissional malakali shakl. 2. Daromad darajasiga qarab taqsimlanishiga asoslangan iqtisodiy shakl.
Profissional- malakali ijtimoiy tabaqalashuv esa ishchi bajara¸tgan shu faoliyatning murakkabligi, aqliy salohiyati, jamiyat uchun muhumligi va ahamiyatini e`tiborga olishga asoslanadi.
Iqtisodiy-ijtimoiy tabaqalashuvi inson mulk maqomini baholashga hamda jamiyat va ma`naviy qulayliklarga erishuvlarida uning real imkoniyatlarini e`tiborga olishga asoslanadi.
Har bir mamlakatda shakllangan tabaqalar va qatlamlar tamomila turlicha bo`lishi mumkin. Ularning soni tabiiy manbalar va o`lkaning iqtisodiy tarixi, mehnat taqsimoti va iqtisoslashuv jara¸nida erishilgan daraja, davlat sektori bajaruvchi vazifalarning nisbiy miq¸si va ro`yxati, mulkchilik, shu jumladan o`tmishdan meros mulkchilik harakteriga ham bog`liq bo`ladi.
Profissional ta`lim va iqtisodiy tabaqalashuv har doim ham mos kelavermaydi. Profissional malakali va iqtisodiy-ijtimoiy tabaqalashuv orasida mobillikka erishish mamlakat aholisining mehnat faoliyatini yuksaltirishda hal etuvchi omillar.