Ijtimoiiy fanlar

O‘zbekiston hududlarining xonliklarga bulinib ketishi, uning sabablari va oqibatlari 
Tarixiy yozma manbalar. Muxammad Shayboniyxon yurishi. Boburning Shayboniyxon bilan 
tuknashuvi. Movarounnaxr va Xurosonning shayboniylar tomonidan bosib olinishi va shayboni-
ylar sulolasi Movarounnaxrga xukmronligining urnatilishi. 
Shayboniylar sulolasining boshqaruv tizimi. Mamlakatning sulton-lar va beklarga bulib ber-
ilishi.  Amaldorlar  va  beklar  mavkeining  kuchayishi,  markaziy  davlat  xokimiyatining 
zaiflashuvi. Dastlabki Shayboniylar davrida madaniy hayot. 
Buxoro  xonligining  tashkil  topishi.  Abdullaxon  II.  Uning  mamlakatni  markazlashtirishga 
kursatilgan  harakatlari  Obodonlashtirish,  madrasa,  machit,  yangi  imoratlar,  sugorish  inshoot-
larini qurish ishlari. 
Buxoro  xonligida  ashtarxoniylar  (joniylar)  sulolasi  xukmronligining  urnatilishi.  Buxoro 
xonligining  ijtimoiy-siyosiy  va  iktisodiy  axvoli.  Solik  siyosati.  Xunarmandchilik.  Ichki  va 
tashki  savdo.  Pul  muomalasi.  Tash-ki  alokalarning  asosiy  yunalishlari.  Mamlakatda  ichki  ku-
rash, tarkoklikning kuchayishi va uning asosiy sabablari. 
Madaniy  hayot  rivojlanishining  uziga  xos  xususiyatlari.  Buxoro  xonligida  xokimiyatning 
mangit amirlari kuliga utishi. Mangitlar davrida Buxoro amirligining ijtimoiy va davlat tuzumi. 
325 
 
O’zbekiston  Respublikasi  hamdo’stlik  doirasida  ikki  tomonlama  tashqi  siyosiy,  savdo, 
iqtisodiy va boshqa shartnoma hamda kelishuvlarni Rossiya, Ukraina, Belarus, Moldova, MDH 
ning  boshqa  mamlakatlari  bilan  shartnoma  imzolab  o’zaro  manfaatli  hamdo’stlik  aloqalari 
uchun mustahkam asos yaratdi. 
Rossiya  Federatsiyasi  Prezidenti  V.V.Putinning  1999  yil  dekabr  va  2000  yil  may  oyidagi 
O’zbekistonga  qilgan  tashriflari  Rossiya  va  O’zbekistonning  o’zaro  iqtisodiy  va  madaniy 
aloqalarini  mustahkamlashda  ikki  davlatning  diniy  ekstremizm  va  xalqaro  terrorizmga  qarshi 
kurashida alohida o’rin tutadi. 
1992  yil  mayda  MDH  davlat  rahbarlarining  Toshkent  uchrashuvida  O’zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  I.A. Karimov  tashabbusi  bilan  kollektiv  xavfsizlik  to’g’risida 
shartnoma imzolandi. 
Hamdo’stlikka  a’zo  bo’lgan  davlatlarga  milliy  mudofaani  kafolatlashga,  ilmiy  texnika 
taraqqiyoti  yutug’lari  va  aloqa  vositalari,  yangi  texnologiyaga  erishish,  xorijiy  davlatlardan 
mahsulot  tashish,  zarur  xom-ashyo  va  tayyor  mahsulotlarni  keltirish  hamda  o’z  mahsulotini 
jahon  bozoriga  olib  chiqish,  ekologiya  sohasida  tadbirlarni  birgalikda  o’tkazish,  tabiiy  ofatlar 
oqibatini tugatish uchun imkoniyatlar yaratildi. 
MDH  davlatlari  orasidagi  munosabatlar  tizimi  va  yo’nali-shining  tubdan  o’zgarishida  bu 
davlatlarning ko’pchiligida savdo to’lov sohasida manfaatdorlikka ega. SHu bilan birga shuni 
alohida ta’kidlab aytish zarurki, sobiq Ittifoqni qayta qurishga urinish, ma’muriy buyruqbozlik 
boshqaruv tuzumiga qaytish O’zbekiston uchun umuman to’g’ri kelmaydigan harakatdir. 
O’rta Osiyo Respublikalari rahbarlari A.Akayev, N.Nazarboyev. I.Rahmonov 2000 yil 20-21 
aprel  kunlari  Toshkentdagi  Prezidentning  Do’rmon  qarorgohida  bo’lib  o’tgan  uchrashuvda 
I.A.Karimovning  xalqaro  terrorizmga  qarshi  kurash  Xalqaro  markazi  tuzish  haqidagi 
tashabbusini qo’llab-quvvatladilar. To’rt davlat rahbarlari mintaqada xalqaro terrorizm, siyosiy 
va  diniy  ekstremizm  va  boshqa  tahdidlarga  qarshi  birgalikda  harakat  olib  borish  haqidagi 
hujjatni imzoladilar. 
Uchrashuvda Qozog’iston va O’zbekiston prezidentlari chegaralar masalasida ikkala davlat 
orasida  erkin  harakatlanish  to’g’risida,  yo’lovchi  va  yuk  tashish  transportlarni  kengaytirish 
to’g’risida kelishib olishdi. 
O’zbekiston  tashqi  siyosatining  muhim  yo’nalishlaridan  biri  Markaziy  Osiyodagi  yangi 
mustaqil  davlatlar-Qozog’iston,  Qirg’iziston,  Tojikiston,  Turkmaniston  bilan  hamkorlik, 
qardoshlarcha  do’stlik  aloqalarini  mustahkamlashga  qaratilgan.  Qardosh  xalqlarning  tarixi, 
madaniyati,  urf-odatlari,  an’analari, turmush  tarzi  va  boshqa  ko’pgina  tomonlari  bir-biri  bilan 
chambarchas  bog’liq.  Bugungi  kunda  ham  bu  davlatlarning  siyosiy,  iqtisodiy,  madaniy 
aloqalari, ekologik muammolari o’zaro aloqalarni kuchaytirishni talab qiladi. SHularni hisobga 
olib 1994 yil 10 yanvarda O’zbekiston Respublikasi bilan Qozog’iston Respublikasi o’rtasida 
tovarlar,  xizmatlar,  sarmoyalar  va  ishchi  kuchlarining  erkin  o’tib  turishini  nazarda  tutuvchi 
hamda  o’zaro  kelishilgan  kredit,  hisob-kitob,  byudjet,  soliq,  narx,  boj  va  valyuta  siyosatini 
ta’minlovchi  yagona  iqtisodiy  makonni  tashkil  etish  to’g’risida  shartnoma  imzolandi.  Bu 
shartnomaga  QirQiziston,  keyinchalik  Tojikistonning  ham  kirishi  O’rta  Osiyo  mintaqasida 
iqtisodiy  integratsiya  jarayonining  chuqurlashuviga  katta  imkoniyat  yaratdi.  Kelishuvda 
qatnashgan mamlakatlar vakillarining davlatlararo ijroiya qo’mitasi Almati shahrida joylashgan 
bo’lib, Toshkent shahrida hududiy Markaziy bank faoliyat ko’rsatmoqda. 

---

324 
 
gan xorijiy sarmoyalarga nisbatan «ochiq eshiklar» siyosatini o’tkazish; 
4. Respublika mustaqilligini ta’minlaydigan o’ta muhim sohalarni ishlab chiqarish vositalar 
bilan ta’minlash hamda raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishga qaratish. 
Tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  erkinlashtirishni  huquqiy  jihatdan  ta’minlovchi  qonunlar  qabul 
qilindi.  «Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  to’g’risida»,  «CHet  el  investitsiyalari  to’g’risida»gi  va 
«Xorijiy investorlar va investitsiyalarga kafolat berish to’g’risida»gi, «Bankrotlik to’g’risida»gi 
qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar shular jumlasiga kiradi. Bu huquqiy hujjatlar tashqi iqti-
sodiy  faoliyatni  kengaytirish,  xalqaro  shartnomalar  tuzish  va  ularni  bajarishi  uchun  shart-
sharoitlar  yaratdi.  Tashqi  savdo  uchun  imtiyozlar  berildi.  Tovarlarni  import  va  eksport  qilish 
uchun bojxona to’lovlari ancha kamaytirildi. 
O’zaro sarmoyalarni himoya qilish maqsadida jahonning ko’pgina mamlakatlari, jumladan, 
Germaniya, Turkiya, AQSH, Fransiya va boshqa mamlakatlar bilan shartnomalar imzolandi. 
Institutsional  o’zgarishlar  sohasida  siyosiy  va  moliyaviy  xatarni  himoya  qiluvchi 
«O’zbekinvest», Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki «ALC, inc» Amerika moliyaviy guruhi 
bilan birgalikda Londonda Siyosiy xatarning shtab kvartirasi va Toshkentda moliyaviy xatarn-
ing oldini olish shtab kvartirasi bilan o’zaro suQurta kompaniyasi tuzildi. 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  huzurida  investitsiyalarga  ko’maklashish 
muassasalari chet el investitsiyalari bo’yicha agentlik, tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirlar 
palatasi, Lizing kompaniyasi tashkil etildi. 
O’zbekistonning  tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  rivojlantirishga  qaratilgan  siyosati  respublikaga 
xorijiy sarmoyalarning to’xtovsiz kirib kelishini ta’minlamoqda. O’zbekiston hukumati Kanada, 
XXR,  Turkiya,  Gollandiya,  Germaniya,  SHveysariya  banklari  va  firmalari  bilan  1,5  milliard 
AQSH dollari hajmida 32 ta yirik kredit bitimi tuzdi va ular amalga oshmoqda. Faqat 1994 yilda 
respublikaga 640 million AQSH dollar miqdorida investitsiya kreditlari berish to’g’risida xalqaro 
moliya  muassasalari  va  xorijiy  sarmoyadorlar  bilan  tuzilgan  bitimlar  asosida  Amerikaning 
«Nyumont-Mayning»  kompaniyasi  bilan  hamkorlikda  oltin  qazib  oladigan  «Zarafshon-
Nyumont» qo’shma korxonasi qurilib ishga tushirildi. Toshkentda xalqaro savdo-ko’rgazma kom-
pleksi, Xorazmda qand-shakar zavodi qurildi. 
Janubiy  Koreya  sarmoyadorlari  bilan  «O’zDEU  avto»,  «O’zDEU  elektroniks»  hissadorlik 
birlashmalari  keng  faoliyat  ko’rsatmoqda.  Germaniya  va  Janubiy  Koreya  bilan  hamkorlikda 
telefon tarmoqlari yangilanmoqda. 
1997  yil  oxirlarida  O’zbekistonga  kiritilgan  investitsiyalarning  umumiy  hajmi  8  milliard 
AQSH  dollarini  tashkil  etdi.  Hozirgi  kunda  xorijiy  mamlakatlar  sarmoyadorlari  ishtirokida 
3200 dan ortiq qo’shma korxona qurilmoqda, bir qismi faoliyat ko’rsatdi. 
O’zbekistonning barcha rivoj topgan xorijiy mamlakatlar bilan tashqi iqtisodiy, siyosiy, ma-
daniy aloqalari kengayib bormoqda.