Ijtimoiiy fanlar

O’g’uzlar davlati: O’g’uzlar esa VII asrga qadar qarluqlar singari Turk xoqonligi tarkibida 
bo’lgan.  Ular  tarixda  to’quz  o’g’uz  nomi  bilan  tilga  olinadi.  Turk  xoqonligi  yemirilgach, 
o’g’uzlarning  katta  bir  qismi  g’o’z  yoki  o’g’uz  nomi  bilan  Sirdaryo  havzasi  va  Orol  dengizi 
atroflarida  o’rnashib,  IX  asr  oxiri  X  asr  boshida  Turklarning  yana  bir  birlashmasi  sifatida-
O’g’uzlar davlatiga asos soldilar. Uning chegaralari shimolda Irtish daryosidan to Ural tog’ tiz-
malarining janubi-sharqiy yonbag’rigacha, janubda Kaspiy dengizining shimoli-g’arbiga qadar 
cho’zilgan edi. O’g’uzlar asosan chorvachilik, o’troq dehqonchilik bilan shug’ullangan. Shosh 
va Xorazm yerlariga doimo hujum uyushtirib turgan, shahar va ovullarni talaganlar. 

---

220 
 
1.  Davlat  va  din  asoslariga  qarshi  yo’naltirilgan  jinoyatlar.  Bunday  jinoyatlar  uchun  aniq 
jazo choralari belgilangan. 
2. Alohida kishilarga nisbatan sodir etilgan jinoyatlar uchun ma’lum tasdiqdagi jazo chora-
lari belgilangan. 
3. Huquqbuzarlik bu ham jinoyatga kiradi. 
Bunday jinoyatlarni jazolash aniq tasdiqqa ega emas. Jazolash choralarini sud amalga oshir-
gan. 
Birinchi jinoyatlar turiga dahriylik, dindan yuz o’girish kirib, buning jazosi o’limdir. Tavba-
tazarru esa jinoyatchini jazodan xalos etishi mumkin. 
Ayrim  shaxslarga  nisbatan  sodir  etiladigan  jinoyatlar  orasida  qasddan  o’ldirishga  alohida 
e’tibor berilgan. Bunday jinoyatni sodir etgan kishiga xuddi shunday jazo berilishi ta’kidlangan. 
O’ldirilgan kishi qarindoshlariga 3 jazodan birini tanlash lozimligi taklif qilingan. O’lim jazosi, 
qotilni  kechirish,  xun  olishga  pul  to’lash.  Xun  haqi  o’sha  vaqtda  100  tuya  qiymatiga  teng 
hisoblangan.  qasddan  sodir  etilmagan  o’lim  uchun  pul  to’lash  yoki  shunga  o’xshash  jazolar 
ham berilgan. 
O’g’irlik, cho’ntak urish singari jinoyatlar sodir etgan shaxslarning qo’li kesilgan. Mast qilu-
vchi  ichimlik  ichgan  shaxslar  aqldan  ozgan  kishilar  qatorida  sanalgan.  Bunday  insonlarga 
xurma daraxtidan tayyorlangan kaltak-darra bilan 40 marta urish jazosi berilgan. 
Oila, nikoh masalalari ham o’z aksini topgan. Ayol erga nisbatan xiyonat qilsa, unga taloq 
berish ruxsat qilingan. Biroq asossiz ajralish qandaydir kibru havo, shahvoniy hirs tufayli taloq 
qo’yish la’natlangan. 
Mulkchilikni belgilovchi me’yorlar ham bor. Yerning huquqiy asoslari quyidagicha belgilan-
gan:  
1.  Hijoz-Muhammad  payg’ambar  hayot  kechirgan  bu  yerning  aholisiga  alohida  huquqiy 
me’yor belgilangan. Hijozdan Xazina hisobiga 1/10 hisobida soliq olingan. 
2. Vaqf yerlar soliqdan ozod qilingan. 
3. Mulk-xususiy yer egaligi. 
4. Iqta’-xizmati uchun berilgan muvaqqat yerlar. 
Xulosa  qilganda  VII  asr  oxiri  IX  asr  boshlarida  arab  xalifaligi  og’ir  siyosiy  tanglikka 
uchradi. Asta sekin xalifalikning hukmronligi zaiflasha bordi va bu hol Movaraunnaxr axolis-
ining mustaqillikka erishuvini osonlashtirdi va tezlashtirdi.