Ijtimoiiy fanlar

15.Qaysi voqeadan so`ng Buxoro amirlik deb atala boshlangan: 
A.Nodirshoh o`limidan so`ng  
B.Abulfayzxon o`limidan so`ng  
C.M.Rahimbiy hokimiyatni egallagandan so`ng  
D.Hokimiyatning Buxoroda mang`itlar q`oliga o`tgach 
16.Kim Samarqand shahrini qayta tiklagan: 
A.Doniyolbiy B.Abulg`ozixon C.Shohmurod D.Nasrullo 
193 
 
davrlarga  qaram  bo'lib  qolganligini,  qaramlik  azobining  naqadar  ayanchli,  mashaqqatli  bo'l-
ganligini,  ajdodlarimizning  ajnabiy  bosqinchilarga  qarshi  mustaqillik  va  ozodlik  uchun  kura-
shini va davlat arboblari faoliyatlarini o'rgatadi. 
«O'zbekiston  tarixi»  fani  xalqimizning  mustaqil  taraqqiyot  yo'liga  kirishi,  mustaqillik  yil-
larida milliy, huquqiy davlatchilik qurilishi, demokratik, fuqarolik jamiyat qurish, erkin bozor 
iqtisodiyotini yaratish jabhalaridagi faoliyatini o'rgatadi. 
Darhaqiqat, O'zbekiston tarixi avvalo Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bilan, qolaversa, butun 
jahon  xalqlari  tarixi  bilan  chambarchas  bog'langan.  Qadim  zamonlardan  buyon  Vatanimiz 
Markaziy  Osiy  mintaqasidagi  ko'pgina  davlatlar  bilan  yagona  iqtisodiy  va  madaniy  makonda 
bo'lib  kelgan.  Bu  katta  hududda  yashovchi  urug',  qabila,  qavm,  elatlar  etnik  jihatdan  doimo 
o'zaro ta'sirda va aloqada bo'lganlar, qo'shilish jarayonini boshidan kechirganlar. Ularni ijtimoiy
-siyosiy,  iqtisodiy,  ma'naviy  hayoti  bir-birlari  bilan  uzviy  bog'liq  o'tgan.  Shu  sabadan  O'z-
bekiston tarixini  qo'shni  mamlakatlar  tarixi  bilan  bog'liq  holda,  bir  xalqni  ikkinchi bir  xalqqa 
qarama-qarshi qo'ymagan holda o'rganish taqozo etiladi. Qozoq, qirg'iz, qoraqalpoq, turkman, 
tojik, fors, afg'on, hind, arab va boshqa xalqlar,  mamlakatlar tarixini qanchalik yaxshi bilsak, 
O'zbekiston  xalqlari  tarixini  ham  shunchalik  chuqur,  har  tomonlama  o'rganishga  imkon 
yaratadi, ko'maklashadi. 
Tarixiy  voqea,  hodisalarni  o'rganish,  tahlil  qilish  va  yoritishda  ularga  xolisona,  haqqoniy, 
ilmiy yondoshuv muhim metodologik tamoyillardir. 
Xolislik qoidasi tarixiy voqea, hodisalarni o'rganayotganda ular bilan bog'liq bo'lgan barcha 
faktlarning hech bir istisnosiz butun majmuini birga olib tekshirishni, aniq, haqqoniy dalillarga 
asoslanishni  talab  kiladi.  Tarixiy  hodisalarni  bir  butun  holda,  o'zaro  aloqada  va  munosabatda 
deb o'rganish darkor.  
Tarixiy  voqealar,  xalqlar  hayoti  nom-nishonsiz  yo'q  bo'lib  ketmaydi,  ulardan  tarixiy  man-
balar guvoh bo'lib qoladi. Tarixiy manbalar ikkiga-moddiy va yozma manbalargabo'linadi.  
Qadimgi  odamlardan  bizgacha  yetib  kelgan  mehnat  qurollari,  idish-tovoqlar,  tanga  pullar, 
harbiy qurol-yaroqlar, uy-joylari, qal'alar, shaharlar, qabrlar, rasmlar va boshqa narsalar moddiy 
tarixiy manbalar deb ataladi. Vatanimiz hududida olib borilgan arxeologik izlanishlar natijasida 
topilgan  moddiy  topilmalar,  ularning  tahliliy  xulosalari  odamlar  hayotini  bilishga  imkoniyat 
yaratadi.  
Qadimgi davrlardayoq odamlar o'z fikrlarini yozma bayon etish uchun yozuv belgilari ixtiro 
qilganlar. Savodxon kishilar o'zlari yashab turgan yoki borib ko'rgan mamlakatlari haqida, ko'r-
gan-kechirganlarini  daraxtlarning  po'stlog'iga,  toshga,  teriga,  keyinchalik  qog'ozga  yozib 
qoldirganlar.  Xalqlarning  hayoti,  yuz  bergan  voqea  va  hodisalar  haqida  yozilgan  kitoblar 
mavjud. Yer va qimmatbaho narsalarni in'om qilish, meros qoldirish, sotib olish hujjatlar bilan 
rasmiylashtirilgan. Podshoh va hokimlarning yozma shakldagi qonunlari va farmonlari saqlanib 
qolgan. Bular yozma manbaalar deyiladi.  
Ajdodlarimizning miloddan avvalgi VII-VIII asrlardagi hayotini o'rganishda «Avesto» kitobi 
qimmatli  yozma  manba  hisob-lanadi.  Mazkur  nodir  kitobda  ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlar, 
dastlabki davlat tuzilmalarining shakllanish jarayonlari o'z ifo-da--sini topgan.  
«G'aflatda  yotgan  xalqni  uyg'otish  uchun,  avvalo  uning  tarixini  uyg'otish  zarur»-degan  edi 
xristian ilohiyotchisi Avgustin. 
Tarix odamlarni uylantiradi, bo'lib o'tgan tarixiy voqea va hodisalarni tahlil qilish, fikrlash 

---

192 
 
maktablarda, Oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlarida O'zbekiston tarixini o'qitish masalasiga umu-
man e'tibor berilmadi. Asosiy diqqat e'tibor Rusiya tarixi va jahon va xalqlari tarixini o'rgan-
ishga sarflandi. Sho'rolar hokimiyati yillarida mamlakatimizning haqiqiy, tom ma'nodagi Vatan 
tarixi xolisona yaratilmadi. Maktablar va o'quv yurtlarida o'qitilgan darslik va adabiyotlarda esa 
ona tariximiz soxtalash-ti-rildi. Masalan: O'rta Osiyoning Rossiyaga qo'shib olinishi va uning 
«progressiv»  ahamiyati,  «bosmachilik»  harakati  va  hokazolar.  Xuddi  shunday  sobiq  ittifoq 
tarixiy kitoblarning ko'pchiligida o'zbek xalqining milliy manfaatlari oyoq osti qilindi, ulug' rus 
millatchiligi  katta  va  ulug'  og'a  manfaatlari  yetakchi  mavqeiga  ega  bo'lib  hamma  voqea  va 
hodisalar unga bo'ysundirildi. Natijada o'zbek xalqining ma'naviy hayotiga putur yetdi. Xalqn-
ing  siyosiy  ongi  o'tmaslashdi,  ijtimoiy-siyosiy  voqealarga  befarqlik  loqaydlik  hissi  kuchaydi. 
Albatta kommunistik partiya mafkuraviy kurash maydonida yurgizgan ustasi farang siyosatin-
ing aks sadosi edi. Chunki mustamlaka asoratiga solingan xalqlarni siyosiy qorong'ulik va zul-
matda saqlash yo'li bilangina ular ustidan hukmronlik o'rnatish mumkin. G'oyaviy siyosiy dun-
yoqarashi uyg'oq imoni-e'tiqodi mustahkam xalqni milliy zulm asoratida saqlash mumkin emas. 
Shuning  uchun  ham  rus  mustamlakachilari  qariyib  135  yillik  hukmronligi  davomida  o'lkamiz 
xalqlari  o'rtasida  ruslashtirish  siyosatini  olib  bordilar,  xalqimizning  tarixidan,  o'z  ona  tilidan 
dinidan judo qilish yo'lini tutdilar. O'zbekistonni markazning xom-ashyo yetkazib beruvchi ba-
zasiga aylantirildi. Bunday siyosat sobiq SSSR hududidagi barcha respublikalarda va sosialistik 
mamlakat-larda ham yurgizilgan.  
Sovetlar hukmronligi davrida tarixiy tadqiqotlar, uni o'qitish va o'rganish ishlari markscha-
lenincha  metodologiyaga  bo'ysundirili.  Har  qanday  voqeani  yoritishga  sinfiylik,  partiyaviylik 
nuqtai nazarlaridan yondoshildi. Mamlakat, butun bir xalq tarixi ikkiga-ekspluatator va eksplua-
tasiya qilinuvchilari quldorlar va qullar, feodallar va qaram dehqonlar, burjuaziya va yollanma 
ishchilar,  boylar  va  kambag'allar,  mulkdorlar  va  yo'qsillar  tarixiga  bo'linadi.  Boylar  va  mulk-
dorlar, ular orasidan chiqqan beklar, amirlar, xonlar, davlat arboblari qoralanadi, nomlari bad-
nom  qilinadi.  Tarixiy  voqea  va  hodisalar  kambag'allarni  va  yo'qsillarni  «himoya»  qilgani 
tarzda, ularning manfaatiga bo'ysundirilgan holda yoritildi. 
Din, diniy qadriyatlar qoralandi, insonlarning e'tiqodlari oyoq osti qilindi, ruhoniylar quvg'in 
qilindi.  Buyuk  odamlar,  allomalar,  ma'rifatparvar  shoiru-allomalar,  yozuvchilar  ikkiga-
materialistlar  va  idealistlarga  bo'lindi.  Dinga  e'tiqod  qilganlar  idealistlar  deb  ataldi,  ularning 
ijodiy faoliyatini o'rganish chegaralanadi, asarlarni xalqdan yashirildi. Oqibatda ko'pgina tarixiy 
voqealar soxtalashtirildi, ma'naviy merosimiz, milliy qadriyatlarimiz kamsitildi. Yosh avlodga 
ularni  xurofot,  eskilik  sarqitlari  deb  o'rgatildi.  Tarix  faqat  jangu  jadal  urushlardan  iboratdek 
qilib ko'rsatildi.  
Xalqimiz  tarixining  bu  qadar  soxtalashtirilishiga  faqat  marksistik  metodologiyaning  yaro-
qsizligi aybdor deyish kifoya qilmaydi, albatta. Bu borada mamlakatda hukmron bo'lgan totali-
tar tuzumning salbiy roli katta bo'ldi. Tarix fani totalitar tuzum tashviqotchisiga, himoyachisiga, 
kommunistik mafkura xizmatkoriga aylantirilgan edi. 
O'zbekiston tarixi fani ajdodlarimizning yashash uchun kurash, uzluksiz mehnat tufayli tako-
millashib borish va hozirgi odamlar darajasiga ko'tarilish jarayonini, dini, yozuvi, ilm-fani, ad-
abiyot va san'atini yoritadi. Vatanimiz tarixi o'zbeklarning xalq, millat bo'lib shakllanish jaray-
onini,  ajdodlarimiz  qoldirgan  boy  ma'naviy  merosni,  davlatlarning  tashkil  topishi  va  ularning 
ichki va tashqi siyosatini o'rgatadi. Vatanimiz tarixi xalqimizning ma'lum bir davrlarda boshqa 
147