Ijodkor o‘qituvchi jurnali

IJODKOR O‘QITUVCHI JURNALI
 
5 YANVAR / 2022 YIL / 14 – SON 
81 
Monarda (Monarda didyama L)
– Yalpizdoshlar (Lamiceae) oilasiga mansub bir yillik
va ko'p yillik, efir moyli ziravor, shifobaxsh va achchiq aromatik o'simlik bo‗lib, Shimoliy 
Amerikaning sharqiy qismida keng tarqalgan, Kanada, Meksika hududlarida yovvoyi holda 
o
ʻ
sadi. U Evropada faqatgina madaniy holda uchraydi. shuningdek, Amerika Qo'shma 
Shtatlarining shimoli-g'arbiy qismida, Evropa va Osiyoning ayrim qismlarida iqlimlashtirilgan. 
Umumiy 
nomi 
Amerika 
florasining birinchi tadqiqotchi 
muallifi Nikolay Monardes nomi 
bilan 1569 yilda nomlangan. 
Ushbu ekin uy sharoitida ziravor 
achchiq-aromatik 
va 
gulli 
dekorativ 
o'simlik 
sifatida 
yetishtiriladi
Monarda - ko
ʻ
p yillik o
ʻ
t, 
balandligi 0,7 - 1,5 m. Ildizpoyasi 
uzun, gorizontal. Monardaning 
poyasi ikki bargli, tik, tetraedral, 
mayda tuklari bor. Barglari och 
yashil 
rangda 
qizil 
tomirli, 
qarama-qarshi tomonda, uzunligi 
6-15 sm, eni 3-8 sm, tasvirlar oval, 
dag
ʻ
al tishli, uchi uchli, pastda siyrak tukli, tepasida deyarli tuksiz. 3-4 sm uzunlikdagi gullar, 
nilufar yoki binafsha rangda. Monarda mevasi quruq. O'simlik urug'ining unib chiqishi 3 yil 
davom etadi. U asosan manzarali o'simlik sifatida keng o'stiriladi. Monarda quyoshli joylarni 
afzal ko'radi, lekin yengil soya va nam, quruq tuproqlarga chidamli. Og'ir, va kislotali 
tuproqlarda o'smaydi. Turli xil rangda gullaydigan navlari yaratilgan: oq, pushti, to'q qizil, 
binafsha. Gullash vaqti: iyul oyining oxiri- sentyabr oyining boshi.
Monarda o'ti bergamot hidiga ega va choy uchun xushbo‘y balzam sifatida ishlatiladi, bu 
o'simlikning inglizcha nomi - oswego choyida aks etadi. Monarda barglaridan tayyorlangan 
ichimlik Osvego hindulari tomonidan ishlatilgan. 
Monarda hindular tomonidan dori sifatida ham ishlatilgan. Blackfoot hindulari uni 
kichik yaralar uchun antiseptik sifatida ishlatishgan. Choy tomoq va og'iz bo'shlig'i kasalliklari 
uchun ishlatilgan. Monarda zamonaviy og'iz yuvish vositalarining faol moddasi bo'lgan timolni, 
shuningdek, karvakrol va boshqa terpenoidlarni o'z ichiga oladi.
Monarda tarkibida biologik faol moddalar, efir moylari, C, B1, B2 vitaminlari mavjud. 
Bugungi kunga qadar uning tarkibiga kiruvchi 40 dan ortiq komponentlar aniqlangan. 
Monarda tarkibida 17-30 mg vitamin S, 1,8-2,4% shakarni o'z ichiga oladi, lekin uning 
tarkibidagi alfa-v-pinen, borneol, kamfen, mirsen, limonen, fenollarni o'z ichiga olgan efir 
moyi eng qimmatlidir. O'simlik tarkibida monosiklik spirt p-mentalin va boshqa qimmatli 
moddalar mavjud. . Bundan tashqari monarda asalshirali o`simliklar qatoriga kiradi. 
Efir moyli o‗simliklarning agrotexnikasi, introduksiyasi, ularning morfologik, biologik va 
ekologik xususiyatlari, tarqalish qonuniyatlarini tatbiq etib, ularni ko‘paytirish choralarini 
ishlab chiqish bo‗yicha ilmiy-tadqiqot ishlari ilmiy va amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi. 

---