Korgazmali obrazli tafakkur. Korgazmali-obrazli tafakkur sodda shaklda asosan bogcha yoshidagi bolalarda namoyon boladi. Ularda tafakkurning harakatli shakllari saqlanib qolsa ham, ular togridan-togri yuzaga chiqmaydi. Endi bola narsa va hodisalarning bevosita idrok qilinmayotganligidagi obraziga suyanib fikr yuritadi. Agar shu yoshdagi bolaga ikkita bir xil hajmdagi hamirdan qilingan soqqa korsatilsa, u ularning tengligini aytadi. Keyin ularning koz ongida sokqalardan biron shakliga keltiriladi. Bolalar yassilantirib, non shakliga keltirilgan soqqani kop, katta deb korsatadilar (J.Piaje tajribalaridan).
Mavhum (nazariy) tafakkur. Bolalarning amaliy va korgazmali-obrazli tafakkuri asosida ularda mavhum tafakkur shakllanadi. Bu mavhum tushunchalarga asoslangan tafakkur. Bolalarning juda koplab fanlardan oquv predmetlaridan oladigan bilimlari mavhum tushunchalar yordamida ifodalangan. Predmet va hodisalar orniga ularning nomlari (soz-belgi) qollaniladi. Mavhum tafakkur endi bolaga endi ozi yoq predmetlar bilan ham sozlar yordamida (nomlari) ishlash, ular ustida fikr yuritish, tafakkur operatsiyalarini amalga oshirish imkonini beradi. Shu sababli mavhum tafakkur oquvchining oquv va faoliyatida eng muhim oringa ega. Maktabning, pedagoglarning asosiy vazifalaridan biri oquvchilarning mavhum tafakkurini rivojlantirish, ularda togri shallangan tushunchalar tizimini hosil qilishdan iboratdir.
Tafakkurning individual xususiyatlari. Turli kishilarda tafakkur xususiyatlar turlicha tarkib topgan va turlicha namoyon boladi. Biri kishining ozida ham tafakkurning turli xususiyatlari turlicha namoyon boladi. Bularning hammasi tafakkurning individual xususiyatlarining asosini tashkil qiladi. Tafakkurning individual xususiyatlariga bilish faoliyatining mustaqillik darajasi, epchillik, fikrlashning tezligi kabilar kiradi.
Tafakkurning mustaqilligi dastavval yangi masala, yangi muammoni kora bilish va qoya bilishda, undan song esa uni oz kuchi bilan yecha bilishda namoyon boladi. Tafakkurning mustaqilligida uning ijodiy xarakteri oz ifodasini topgan.
Tafakkurning ixchamligi shundan iboratki, maslani yechishning boshda belgildangan yoli (rejasi) asta-sekin yuzaga chiqadigan, avvaldan hisobga olib bolmaydigan muammo shartlarini qanoatlantirmasa, ana shu yolni ozgartira olishdan iboratdir.
Fikrning tezligi biror qarorni qisqa muddat ichida qabul qilingan hollarda talab qilinadi.
Tafakkurning yuqorida korsatilgan barcha va boshqa juda kop sifatlari uning asosiy sifati yoki belgisi bilan chambarchas bogliqdir. Har qanday tafakkurning eng muhim belgisi, uning ayrim individual xususiyatlaridan katiy nazar, muhim tomonlarini ajratib, mustaqil ravishda tobora umumlashtirishga kela bilishdan iborat.
Adabiyotlar:
Umumiy psixologiya. A. V. Pеtrovskiy taxr. T.1992.
Grimak L. P. Rеzеrvo` chеlovеchеskoy psixiki. M.1989.
Kazakov V.G. Psixologiya. M.1989.
Do'stlaringiz bilan baham: |