Iii. Xulosa IV. Ilovalar Mavzu: Soliq tizimida qo`llaniladigan soliq elementlarining tarkibi va iqtisodiy mohiyati

6-ilova

Qishloq joylarda joylashgan yer

uchastkalaridan foydalanganlik uchun

fuqarolardan undiriladigan yer solig‘i

STAVKALARI

Respublika, viloyat	0,01 ga uchun yer solig‘i stavkalari, so‘mda:
	dehqon xo‘jaligini yuritishga berilgan yerlar uchun					jamoa bog‘dorchiligi va polizchiligini yuritishga berilgan yerlar uchun
	sug‘oriladigan zona			lalmi erlar
	aholi punktlarida	aholi punktlaridan tashqarida
Qoraqalpog‘iston Respublikasi:
shimoliy zona	4 167,0	2 089,0	416,8		2 203,7
markaziy zona	6 673,1	3 338,4	675,8		-
janubiy zona	7 413,2	3 705,7	744,0		2 726,3
Andijon viloyati	7 834,7	3 914,3	777,0		3 036,6
Buxoro viloyati	7 403,0	3 699,5	686,5		2 712,8
Jizzax viloyati	6 938,4	3 470,3	498,6		1 949,6
Qashqadaryo viloyati	6 938,4	3 470,3	492,1		1 910,0
Navoiy viloyati	7 202,0	3 599,4	594,6		2 362,8
Namangan viloyati	7 500,8	3 751,4	744,0		2 878,1
Samarqand viloyati	7 911,6	3 956,5	917,0		3 578,2
Surxondaryo viloyati	8 530,0	4 266,6	1 198,7		4 659,1
Sirdaryo viloyati	6 995,8	3 498,8	517,6		2 000,6
Toshkent viloyati	7 892,6	3 946,9	910,8		3 555,0
Farg‘ona viloyati	7 380,6	3 690,7	680,0		2 664,6
Xorazm viloyati	7 413,2	3 705,7	701,4		2 726,3

6-ilovaga izohlar:
1. 7 va 8-jadvallarda keltirilgan stavkalarga er uchastkalarining joylashgan joyiga qarab quyidagi koeffitsientlar qo‘llaniladi: Toshkent shahri atrofida 20 km lik aylanada - 1,30, Qoraqalpog‘iston Respublikasi poytaxti va viloyat markazlari atrofida 15 km lik aylanada - 1,20, tuman markazlari atrofida 10 km lik aylanada - 1,15, boshqa shaharlar atrofida 5 km lik aylanada - 1,10.

Er uchastkalarigacha bo‘lgan masofa avtomobil yo‘llari bo‘yicha shaharlar va tuman markazlarining ma’muriy chegaralaridan boshlab belgilanadi. Agar er uchastkasi ikki shahar yaqinida joylashgan bo‘lsa, shaharning yuqoriroq funksional vazifasiga muvofiq keladigan koeffitsient qo‘llaniladi.
2. Dehqon xo‘jaliklaridan undiriladigan er solig‘ini hisoblab chiqarish chog‘ida 8-jadvalda keltirilgan stavkalarga, er sifatiga bog‘liq holda, quyidagi koeffitsientlar qo‘llaniladi: tuproq boniteti 40 ballgacha bo‘lsa - 0,75, 41 dan 70 ballgacha bo‘lsa - 1,0 va 70 balldan ortiq bo‘lsa - 1,25.

1 va 2-bandlarda ko‘rsatilgan koeffitsientlarning qo‘llanilishi er uchastkasiga bo‘lgan huquqni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organlar tegishli davlat soliq xizmati organlariga taqdim etadigan axborotga asosan amalga oshiriladi.
3. O‘rmon xo‘jaliklarida mollarni o‘tlatish uchun foydalanilmaydigan yaylov erlar uchun soliq boshqa erlar uchun stavkalar bo‘yicha to‘lanadi.
4. SHahar va posyolkalarning ma’muriy chegaralarida joylashgan kon va karerlar band etgan erlar uchun soliq 5 va 6-jadvallarda tegishli zonalar uchun keltirilgan stavkalarga 0,1 koeffitsientini qo‘llagan holda to‘lanadi.
5. Jismoniy shaxslarga tadbirkorlik faoliyati uchun berilgan er uchastkalaridan soliq yuridik shaxslar uchun tasdiqlangan stavkalar bo‘yicha undiriladi.
6. Jamoaviy va shaxsiy garajlar band etgan er uchastkalari uchun jismoniy shaxslardan soliq yakka tartibdagi uy-joy quriladigan erlar uchun tasdiqlangan stavkalar bo‘yicha undiriladi.
7. Jismoniy shaxslardan undiriladigan er solig‘ini hisoblab chiqarishda 5 va 6-jadvallarda keltirilgan bazaviy stavkalar belgilangan normativlar doirasida er uchastkalariga nisbatan qo‘llanadi, belgilangan normativlardan ortiq er uchastkalari uchun bazaviy stavkalarga esa oshiruvchi koeffitsient - 1,5 qo‘llanadi.

Jismoniy shaxslardan undiriladigan er solig‘ini hisoblab chiqarish maqsadida er uchastkalarining quyidagi normativlari qo‘llanadi:

Toshkent sh., Nukus sh. va viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar - 0,06 ga;

boshqa aholi punktlari (dehqon xo‘jaliklari bundan mustasno) - 0,1 ga.
8. Ko‘p qavatli uylarda noturar joy bo‘yicha yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan er solig‘i qavatlarning soniga bo‘lingan noturar joy maydonidan kelib chiqib hisoblab chiqariladi.
9. Qurilishi tugallanmagan ob’ektlar egallagan er uchastkalari uchun yuridik shaxslardan er solig‘i, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, ikki baravar stavkada to‘lanadi.

2.5. Soddalashtirilgan soliqlarning soliq elementlar tarkibiy tahlili

Yagona soliq to‘lovi

350-modda. Soliq to‘lovchilar

Yagona soliq to‘lovini to‘lovchilar quyidagilardir:

1) xodimlarning sonidan qat’i nazar:

savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari;

lotereyalar tashkil qilish bo‘yicha faoliyatni amalga oshirish doirasidagi yuridik shaxslar.

2) oddiy shirkat ishlarini yuritish zimmasiga yuklatilgan (ishonchli shaxs) sherik (ishtirokchi) — yakka tartibdagi tadbirkor.

355-modda. Soliq solish ob’ekti

Yalpi tushum soliq solish ob’ektidir.

Soliq solish maqsadida yalpi tushum tarkibiga quyidagilar kiritiladi:

- tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) qo‘shilgan qiymat solig‘ini, aksiz solig‘ini va transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliqni chegirgan holda (ushbu soliqlarni to‘laydigan soliq to‘lovchilar uchun) realizatsiya qilishdan tushgan tushum.

Tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan tushgan tushum deganda quyidagilar tushuniladi:

qurilish, qurilish-montaj, ta’mirlash-qurilish, ishga tushirish-sozlash, loyiha-qidiruv va ilmiy-tadqiqot tashkilotlari uchun — o‘z kuchlari bilan bajarilgan, tegishincha qurilish, qurilish-montaj, ta’mirlash-qurilish, ishga tushirish-sozlash, loyiha-qidiruv va ilmiy-tadqiqot ishlarini realizatsiya qilishdan tushgan tushum. Bunda, agar yuqorida qayd etilgan ishlarni materiallar bilan ta’minlash majburiyati shartnomaga binoan buyurtmachining zimmasida bo‘lsa, ushbu materiallarga bo‘lgan mulk huquqi buyurtmachining o‘zida saqlanib qolgan taqdirda, o‘z kuchlari bilan bajarilgan ishlarni realizatsiya qilishdan olinadigan tushum bajarilgan hamda tasdiqlangan ishlarning buyurtmachi materiallarining qiymati kiritilmagan holdagi qiymati sifatida belgilanadi

356-modda. Soliq solinadigan baza

Ushbu Kodeksning 355-moddasiga muvofiq quyidagilar chegirib tashlangan holda hisoblab chiqarilgan yalpi tushum soliq solinadigan bazadir:

1) davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘yicha daromadlar;

2) to‘lov manbaida soliq solinadigan dividendlar va foizlar tariqasida olingan daromadlar;

3) dividendlar tariqasida olingan va qaysi yuridik shaxsdan olingan bo‘lsa, o‘sha yuridik shaxsning ustav fondiga (ustav kapitaliga) yo‘naltirilgan daromadlar. Muassislar (ishtirokchilar) tarkibidan chiqilayotganda (chiqib ketganda) yoxud tugatilayotgan yuridik shaxsning mol-mulki imtiyoz qo‘llanilganidan so‘ng bir yil ichida uning ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlanganda ilgari soliq solinadigan bazadan chegirilgan daromadlarga to‘lov manbaida umumiy asoslarda soliq solinadi;

4) hisobot yilida aniqlangan o‘tgan yillardagi daromadlar. Mazkur daromadlarga ular qaysi davrda paydo bo‘lgan bo‘lsa, o‘sha davrdagi qonun hujjatlariga muvofiq soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha o‘tkazilgan hisob-kitoblar inobatga olingan holda soliq solinishi kerak;

5) ko‘p oborotli qaytariladigan taraning qiymati, agar uning qiymati tovarlarni (ishlar va xizmatlarni) realizatsiya qilishdan olingan tushumning tarkibiga ilgari kiritilgan bo‘lsa.

Yagona soliq to`lovining stavkasi quyidagicha belgilangan:

7-ILOVA
Yagona soliq to‘lovi

STAVKALARI

T/r	To‘lovchilar	Soliq stavkalari, soliq solinadigan bazaga nisbatan %da
1	Iqtisodiyotning barcha tarmoqlaridagi yuridik shaxslar, 2-12-bandlarda nazarda tutilganlar bundan mustasno	4*
2	Bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadigan yuridik shaxslar (bojxona brokerlari)	5
3	Lombardlar	25
4	Konsert-tomosha ko‘rsatish faoliyati bilan shug‘ullanish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslarni (shu jumladan, norezidentlarni) jalb etish yo‘li bilan ommaviy tomosha tadbirlarini tashkil etishdan daromadlar oladigan yuridik shaxslar	5
5	Brokerlik idoralari (6-bandda ko‘rsatilganlar bundan mustasno), shuningdek vositachilik, topshiriq shartnomasi va vositachilik xizmatlari ko‘rsatishga doir boshqa shartnomalar bo‘yicha vositachilik xizmatlari ko‘rsatadigan yuridik shaxslar	25**
6	Qimmatli qog‘ozlar bozori va tovar-xom ashyo birjalarida brokerlik faoliyatini amalga oshiradigan yuridik shaxslar	13**
7	Asosiy faoliyati mol-mulkni ijaraga berish hisoblangan yuridik shaxslar (lizing kompaniyalari bundan mustasno)	30
8	Umumiy ovqatlanish korxonalari
	joylashgan joyiga qarab:
	aholisi soni 100 ming va undan ko‘p kishidan iborat shaharlarda	8
	boshqa aholi punktlarida	6
	borish qiyin bo‘lgan va tog‘li tumanlarda	4
	shundan
	umumta’lim maktablari, maktab-internatlar, o‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy o‘quv yurtlariga xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashgan umumiy ovqatlanish korxonalari	joylashgan joyiga qarab belgilangan stavkaning 75%i
9	CHakana savdo sohasidagi soliq to‘lovchilar
9.1	joylashgan joyiga qarab:
	aholisi soni 100 ming va undan ko‘p kishidan iborat shaharlarda	4
	boshqa aholi punktlarida	2
	borish qiyin bo‘lgan va tog‘li tumanlarda	1
9.2	joylashgan joyidan qat’i nazar:
	alkogolli mahsulotlar, tamaki mahsulotlari, benzin, dizel yoqilg‘isi va suyultirilgan gazni realizatsiya qilishdan tovar oboroti bo‘yicha	4
10	Ulgurji, shuningdek ulgurji-chakana savdoni amalga oshiradigan savdo korxonalari (11-bandda ko‘rsatilganlaridan tashqari)	4
11	Quyidagi joylarda joylashgan ulgurji va chakana dorixona tashkilotlari:
	aholisi soni 100 ming va undan ko‘p kishidan iborat shaharlarda	3
	boshqa aholi punktlarida	2
	borish qiyin bo‘lgan va tog‘li tumanlarda	1
12	Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotib oluvchi, saralovchi, saqlovchi va qadoqlovchi tayyorlov tashkilotlari	tovar oborotining 4%i yoki yalpi daromadning 25%i

*) Mol-mulkni moliyaviy ijara (lizing)ga beradigan yuridik shaxslar uchun - moliyaviy ijara (lizing) bo‘yicha foizli daromad summasi.
**) Haq summasi (yalpi daromad).
Izoh:
Agar chakana savdo sohasidagi soliq to‘lovchi mustaqil yuridik shaxs hisoblanmaydigan va turli aholi punktlarida joylashgan, ular bo‘yicha yagona soliq to‘lovining turli stavkalari belgilangan bir nechta savdo shoxobchasiga ega bo‘lsa, har bir savdo shoxobchasi bo‘yicha tovar oborotining alohida-alohida hisobini yuritishi hamda mazkur aholi punktlari uchun belgilangan stavkalarda yagona soliq to‘lovini to‘lashi lozim.
YAgona soliq to‘lovidan tushumlar quyidagi miqdorlarda taqsimlanadi:

O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjetiga - 46%;

Pensiya jamg‘armasiga - 46%;

O‘zbekiston yoshlar ittifoqini rivojlantirish jamg‘armasiga - 4%;

O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi Kengashiga - 4%.
360-modda. Yagona soliq to‘lovini hisoblab chiqarish, uning hisob- kitoblarini taqdim etish va uni to‘lash tartibi

Yagona soliq to‘lovi soliq solinadigan bazadan va belgilangan stavkalardan kelib chiqqan holda hisoblab chiqariladi.

Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar uchun yagona soliq to‘lovi summasi budjetga to‘lanishi lozim bo‘lgan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasiga, lekin yagona soliq to‘lovi summasining 50 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorga kamaytiriladi.

Qo‘shilgan qiymat solig‘ini ixtiyoriy ravishda to‘lashga kalendar yil boshidan e’tiboran o‘tmagan to‘lovchilar yagona soliq to‘lovi summasini qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoblab chiqarilgan hisobot davriga to‘g‘ri keladigan summaga kamaytiradi.

Yagona soliq to‘lovining hisob-kitobi soliq bo‘yicha hisobga olish joyidagi davlat soliq xizmati organlariga ortib boruvchi yakun bilan yilning har choragida, hisobot davridan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo‘yicha esa yillik moliyaviy hisobot topshiriladigan muddatda taqdim etiladi.

Yagona soliq to‘lovi quyidagicha to‘lanadi:

mikrofirmalar va kichik korxonalar tomonidan — hisob-kitobni taqdim etish muddatidan kechiktirmay;

mikrofirmalar va kichik korxonalar jumlasiga kirmaydigan soliq to‘lovchilar tomonidan — har oyda, keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo‘yicha esa yillik moliyaviy hisobot taqdim etiladigan muddatdan kechiktirmay.

Yagona er solig‘i

362-modda. Soliq to‘lovchilar

Yagona er solig‘ini to‘lovchilar quyidagilardir:

qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilar;

qishloq xo‘jaligi yo‘nalishidagi ilmiy-tadqiqot tashkilotlarining tajriba-eksperimental xo‘jaliklari va ta’lim muassasalarining o‘quv-tajriba xo‘jaliklari.

365-modda. Soliq solish ob’ekti

Qonun hujjatlariga muvofiq qishloq xo‘jaligini yuritish uchun egalik qilishga, foydalanishga yoki ijaraga berilgan er uchastkasi soliq solish ob’ektidir.

366-modda. Soliq solinadigan baza

Soliq solinadigan er uchastkalarining qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan normativ qiymati soliq solinadigan bazadir.

369-modda. Soliqni hisoblab chiqarish, soliq hisob-kitoblarini taqdim etish va soliqni to‘lash tartibi

Yagona er solig‘i summasi er uchastkalarining normativ qiymati va yagona er solig‘ining belgilangan stavkasidan kelib chiqqan holda hisoblab chiqariladi.

Yagona er solig‘ining hisob-kitobi er uchastkasi joylashgan erdagi davlat soliq xizmati organiga joriy soliq davrining 1 mayigacha taqdim etiladi.

Yil davomida berilgan er uchastkalari uchun yagona er solig‘i er uchastkasi berilganidan keyingi oydan boshlab to‘lanadi. Yer uchastkasi olib qo‘yilgan (kamaytirilgan) taqdirda, yagona er solig‘ini to‘lash er uchastkasi olib qo‘yilgan (kamaytirilgan) oydan boshlab to‘xtatiladi (kamaytiriladi).

Yer uchastkasining tarkibi va maydoni yil davomida o‘zgargan, shuningdek yagona er solig‘i bo‘yicha imtiyozlarga bo‘lgan huquq vujudga kelgan (tugatilgan) taqdirda, soliq to‘lovchilar davlat soliq xizmati organlariga hisobot yilining 1 dekabrigacha yagona er solig‘ining aniqlik kiritilgan hisob-kitobini taqdim etishlari shart.

Yagona er solig‘ini to‘lash quyidagi muddatlarda amalga oshiriladi:

hisobot yilining 1 sentyabrigacha — yillik soliq summasining 30 foizi;

hisobot yilining 1 dekabrigacha — soliqning qolgan summasi.

Qat’iy belgilangan soliq

370-modda. Soliq to‘lovchilar

Qat’iy belgilangan soliqni to‘lovchilar quyidagilardir:

faoliyatning ayrim turlarini tavsiflovchi fizik ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda soliq solinadigan ayrim faoliyat turlarini amalga oshiruvchi yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar.

Yuridik shaxs tashkil etmagan holda oilaviy tadbirkorlik shaklida faoliyatni amalga oshirishda oilaviy tadbirkorlik sub’ekti nomidan ish ko‘radigan yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tgan oila a’zosigina qat’iy belgilangan soliqni to‘lovchi bo‘ladi.

Qat’iy belgilangan soliq solinadigan faoliyat turlarining ro‘yxati, shuningdek faoliyatning mazkur turlarini tavsiflovchi fizik ko‘rsatkichlar qonun hujjatlari bilan belgilanadi.

Faoliyatning ayrim turlarini tavsiflovchi fizik ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda soliq solinadigan ayrim faoliyat turlarini amalga oshiruvchi soliq to‘lovchilar faoliyatning qat’iy belgilangan soliq to‘lash tatbiq etiladigan qismiga doir soliq solishning boshqa tartibini tanlash huquqiga ega emas.

Qat’iy belgilangan soliq to‘lash tatbiq etiladigan faoliyat bilan bir qatorda faoliyatning boshqa turlarini amalga oshiruvchi yuridik shaxslar faoliyatning mazkur turlari bo‘yicha alohida-alohida hisob yuritishlari va umumbelgilangan yoki ushbu bo‘limda belgilangan soliqlarni to‘lashlari shart.

Soliq davri — bir oy.

Qat’iy belgilangan soliq hisob-kitobi soliq bo‘yicha hisobga olish joyidagi davlat soliq xizmati organlariga:

yangi tashkil qilinayotgan (boshlovchi) soliq to‘lovchilar tomonidan — davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan e’tiboran o‘n kundan kechiktirmay;

faoliyat yuritayotgan soliq to‘lovchilar tomonidan — hisobot yilining 15 yanvarigacha taqdim etiladi.

Qat’iy belgilangan soliqni to‘lash:

yuridik shaxslar tomonidan — har oyda hisobot oyidan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay;

yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan — ushbu Kodeks 375-moddasining to‘rtinchi qismida nazarda tutilgan muddatlarda amalga oshiriladi.

Xulosa va takliflar

Davlat budjeti daromadlarining uzluksizligini ta’minlash bilan birgalikda, tadbirkorlik faoliyatini samarali amalga oshirish mexanizmining asosiy omillaridan biri bo’lgan soliq tizimini, jumladan, qat`iy belgilangan soliqlar tizimini davr talablariga mos ravishda takomillashtirib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur mavzuni tadqiq etish natijasida quyidagi xulosalarga kelindi:

• 
  Jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar budjet daromadlarida kam ulush ega bo’lsada, ammo, soliq tizimida alohida ahamiyatga egadir;
  
• 
  Yer va mulk munosabatlari soliqqa tortiladigan ob’ekt sifatida yuzaga chiqadi;
  
• 
  O’z ixtiyorida soliq solinadigan mol-mulkka ega bo’lgan jismoniy shaxslar mol-mulk solig’i to’lovchilardir;
  
• 
  O’z mulkida, egaligida yoki foydalanishida yer uchastkalariga ega bo’lgan jismoniy shaxslar yer solig’i to’lovchilardir;
  
• 
  Ayrim soliq to’lovchilarni ijtimoiy himoyalash va rag’batlantirish maqsadida ushbu soliq turlaridan imtiyozlarning mavjudligi;
  
• 
  Mol-mulk va yer soliqlarini to’lash jismoniy shaxslar uchun qulay muddatlarda undiriladi.
  

Men soliq elementlari bo`yicha barcha tahliliy ma`lumotlarimdan quyidagi takliflarni berishni lozim deb topdim:

1. 
   Jismoniy shaxslarning soliqqa tortiladigan mulk ob’ektlarini to’liq va o’z vaqtida ro’yxatga olish hamda baholash ishlari aniqligini ta’minlash. Natijada soliq to’lovchilar soni va mahalliy budjetga soliq tushumlari oshadi. Bunda mulk qiymatini bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan holda, bozor bahosida baholashni amalga oshirish lozim;
   
2. 
   Jismoniy shaxslarning daromadlarini soliqqa tortish mexanizmini takomillashtirish maqsadida quyidagilarni amalga oshirish lozim:
   
3. 
   Jismoniy shaxslarni daromadlarini soliqqa tortish tizimini davr talabidan kelib chiqib takomillashtirish, undan aholining turmush darajasini tartibga solish, tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish va budjetga muntazam ravishda daromadlar kelib tushushini ta’minlash uchun foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
   
4. 
   Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va uni takomillashtirish yo’nalishlari soliq solish tamoyillari hamda ularni ro’yobga chiqarishdagi izchillikni taqozo etadi. Ushbu soliqning xususiyatlari soliq munosabatlarini ham har tomonlama hayotga to’g’ri tatbiq etish va xolisona xizmat qilishni taqozo etadi. Soliqqa tortishda, klassik va zamonaviy tamoyillardan foydalanish qo’l keladi. Bular soliqqa tortishning aniqligi va ravshanligi; arzonligi; moslashuvchanligi va fiskal samaradorligi; ijtimoiy jihatdan asoslanganligi va adolatliligi kabi tamoyillardir.
   
5. 
   Jismoniy shaxslar daromadiga soliq solish jarayonini tahlil etish shuni ko’rsatadiki, soliq solish ob’ektlari va sub’ektlari, soliq imtiyozlari, soliq stavkalari tizimi va ularning rivojlanishida taraqqiy etgan mamlakatlarga qaraganda katta tafovutlar ko’zga tashlanmaydi. Shunga qaramasdan, respublikamiz iqtisodiyotidagi tez o’zgarishlar ayrim soha tarmoqlar qatori jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini ham takomillashtirishni talab etadi.
   
6. 
   Tajriba va tahlillar shundan dalolat bermoqdaki, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining salmog’i boshqa soliqlarga nisbatan davlat budjeti daromadlarida ancha yuqori, ayniqsa mahalliy budjetlarda. Soliq to’lovchilar, mazkur soliqlarning og’irligi shakllanayotgan darajadagi jarayonlari yuqori deb ta’kidlab kelmoqdalar. Fikrimizcha, bunday vaziyatning yumshatishning asosiy yo’llaridan biri mumkin qadar respublikamizdagi umumiy soliq to’lovchilarning soni va ularda shakllanayotgan daromadini oshirishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqarish va amalga oshirishdir. Sir emaski, respublikamiz aholisining aksariyat qismi qishloq joylarda istiqomat qilmoqda. Natijada, soliq to’lovchilar soni ko’p bo’lishiga qaramasdan, davlat budjeti daromadida mazkur soliqdan shakllanayotgan summa sezilarsiz bo’lmoqda. Buni ijobiy hal etishning asosiy yo’llaridan biri, mumkin qadar qishloq joylarida xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish korxonalari, kichik korxonalar va shunga o’xshash xo’jalik subektlarini tashkil etishni iqtisodiy tomondan maksimal rag’batlantirish lozim.
   
7. 
   Jahon amaliyotida jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortishning progressiv stavkalari bilan birgalikda yagona, oddiy foizli stavkada soliqqa tortish amaliyoti ham qo’llanilib kelinmoqda va bir qadar o’z samarasini bermoqda. Bizningcha, respublikamiz soliqqa tortish amaliyotida jismoniy shaxslarning ish haqi shaklidagi daromadlarini soliqqa tortishda 3 bosyaichli stavkalardan 2 bosqichli stavklarga o’tish va asta-sekin yagona stavka joriy etish lozim. Hozirgi paytda yagona stavka qo’llanilayotgan mamlakatlar amaliyotini bu mexanizm o’zining samarasini ko’rsatmoqda.
   
8. 
   Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i tartibini takomillashtirish masalalaridan biri bo’lgan soliqqa tortilmaydigan eng kam miqdorni aniqlash va soliq ortib borishining ijtimoiy-iqtisodiy asoslariga nisbatan yuqorida bildirilgan fikrlarning inobatga olinishi, aholidan olinadigan daromad solig’i tartibini davr talabiga moslab takomillashtirishga o’zining munosib xissasini qo’shadi.
   
9. 
   Jismoniy shaxslarning mehnatga haq to’lash shaklidagi daromadlaridan ayrim ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan xarajatlar (masalan, dori-darmon, davolanish xarajatlari)ni chegirish va ularning yillik daromadlarini umumiy deklaratsiyalash tizimiga tezroq o’tkazish lozim.
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1.Normativ-huquqiy hujjatlar:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2018 yil, 76 bet.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi: Rasmiy nashr – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi.-T.: “Adolat”, 2018 y. - 456 b.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi Kodeks: Rasmiy nashr – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi.-T.: “Adolat”, 2018 y.
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi: Rasmiy nashr – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi.-T.: “Adolat”, 2018 y.
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Davlat soliq xizmati to‘g’risida”gi Qonuni. 1997 yil 29 avgust.
   
6. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to‘g’risida”gi 474-II son Qonuni. 2003- yil 24 aprel.
   
7. 
   O‘zbekiston Respublikasining 2016 yil 27 dekabradagi “Soliq va byudjet siyosatining 2017 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-417 sonli Qonuni.
   
8. 
   O‘zbekiston Respublikasining 2018 yil 24 dekabrdagi “Soliq va budjet siyosatining 2019-yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan o‘zbekiston respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida” gi O‘RQ-508 sonli Qonuni.
   
9. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996 yil 24 yanvardagi «To‘lov intizomini va o‘zaro hisob-kitoblarni mustahkamlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-1363sonli Farmoni.
   
10. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Byudjet bilan hisob-kitoblar uchun xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mas’uliyatini oshirish chora –tadbirlari to‘g‘risida” gi 1996 yil 9 avgustdagi PF-1504-son Farmoni.
    
11. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-sonliFarmoni.
    
12. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 18 iyuldagi “Soliq ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‘iluvchanligini oshirish chora - tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-5116-son Farmoni.
    
13. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining2018-yil 29-iyundagi“O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF-5468 sonli Farmoni.
    
14. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 dekabrdagi “Mahalliy davlat hokimiyati organlarining moliyaviy erkinligini oshirish, mahalliy byudjetlarga tushumlarning to‘liqligini ta’minlash bo‘yicha soliq va moliya organlari javobgarligini kuchaytirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” PF-5283 sonli Farmoni.
    
15. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 27 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2017 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi PQ-2699 sonli Qarori.
    
16. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2018 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi PQ-3454 sonli Qarori
    
17. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 26 iyundagi “ Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-3802 sonli Qarori.
    
18. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2019-yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari hamda 2020-2021-yillarga byudjet mo‘ljallari to‘g‘risida”gi PQ-4086 sonli Qarori.
    
19. 
    Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 12 maydagi №1154-sonli «Xalq xo‘jaligida hisob-kitoblarni o‘z vaqtida o‘tkazish uchun korxona va tashkilotlar rahbarlarining javobgarligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarori.
    
20. 
    O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 24 oktyabrdagi 307-sonli qarori “Umidsiz soliq qarzini hisobdan chiqarish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom.
    
21. 
    O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2012 yil 15 martda 2342-son bilan ro‘yxatga olingan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi, Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasining 2011 yil 12 dekabrdagi 35/4, 82, 2011-41-son qarori bila tasdiqlangan “Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bank hisobvaraqlaridan pul mablag‘larini hisobdan chiqarish tartibi to‘g‘risida”gi Yo‘riqnoma.
    
22. 
    O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasimimg 2018 yil 29 avgustdagi “Davlat soliq xizmati organlarida soliqqa oid huquqbuzarlik xavfini tahlil etish tizimini joriy etish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom.
    

2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va ma’ruzalari:

23. 
    Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. –488 b.
    
24. 
    Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. –104 b.
    
25. 
    Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b.
    
26. 
    Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b.
    
27. 
    Mirziyoyev Sh.M. "Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz". Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. http://uza.uz/oz/politics/
    
28. 
    Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2018. – 55 b.
    
29. 
    Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2019. – 58 b.
    
30. 
    Mirziyoyev Sh.M. “Innovatsion g‘oyalarni ilm-fan va sanoatga keng tatbiq etish- islohotlar samaradorligining bosh mezoni”//Xalq so‘zi, №107 (7337). 2019 yil 29 may.
    

3. Darslik va o‘quv adabiyotlari:

31. 
    Vahobov A., Jo‘rayev A. Soliqlar va soliqqa tortish. Darslik. –T: “Sharq”, 2018. –448 b.
    
32. 
    Tangriqulov A., Xomma A., Toshmatov Sh., Norqo‘ziyev I., Roziqov N. “Soliq qarzi va uni undirish”. “Yangi asr avlodi”, 2010y. – 168 b.
    
33. 
    Yaxyoyev Q. “Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti”. – Toshkent, G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2000y.
    
34. 
    Almardonov M. Yuridik shaxslarni soliqqa tortish. –T.: “Cho‘lpon nomidagi NMIU”, 2013. -296 b.
    
35. 
    Shamsutdinov F., Shamsutdinova Sh. Chet mamlakatlar soliq tizimi. Darslik. –T.: “Fan va texnologiya”, 2011. –508 b.
    
36. 
    Jo‘rayev A., Toshmatov Sh., Abdurahmonov O. Soliqlar va soliqqa tortish. O‘quv qo‘llanma. –T.: “NORMA”, 2009. –184 b.
    
37. 
    Yo‘ldoshev A. Soliq va soliqqa tortish. O‘quv qo‘llanma. –T.: “NORMA”, 2007. –128 b.
    
38. 
    Jo‘rayev A., Safarov G’. Soliq nazariyasi. O‘quv qo‘llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. –211 b.
    
39. 
    Jo‘rayev A. Davlat budjeti daromadlarini shakllantirishning samarali yo‘llari. Monografiya. –T.: “Fan nashriyoti”, 2004. –242 b.
    

4. Davriy nashrlar (gazeta va jurnallar):

40. 
    Jo‘raev A.S. Soliq ma’murchiligi - soliq siyosatining asosiy yo‘nalishi sifatida//“Xalqaro moliya va hisob” ilmiy elektron jurnali. oktyabr, 2016 yil, № 2.
    
41. 
    Raximov A.M., Temirov D.N. O‘zbekistonda soliq sohasidagi huquqbuzarliklar sabablari va ularga imkon beruvchi shart - sharoitlar// “Xalqaro moliya va hisob” ilmiy elektron jurnali. aprel, 2017 yil, №2.
    
42. 
    Mirzayev F.I. Xorijiy tajriba asosida soliq qarzdorligini majburiy undiruvga qaratish bo‘yicha soliq qonunchiligini takomillashtirish masalalari// “Xalqaro moliya va hisob” ilmiy elektron jurnali. 2016 yil, № 5.
    
43. 
    Jinbaek Park, Young Lee. Corporate income taxes, corporate debt, and household debt. Journal International Tax and Public Finance, Springer New York LLC, Volume 26, Issue 3, 15 June 2018, Pages 506-535, scopus.com.
    
44. 
    Matteo Morini, Simone Pellegrino. Personal income tax reforms: A genetic algorithm approach. European Journal of Operational Research. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0377221716306142.
    
45. 
    Soren Blomquist, Laurent Simula. Marginal deadweight loss when the income tax is nonlinear. Journal of Econometrics, http://www/sciencedirect.com/science/article/pii/S0304407618302343
    

5. Internet saytlari:

46. 
    http://www.gov.uz - O‘zbekiston Respublikasi hukumat portali
    
47. 
    http://www.soliq.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi
    
48. 
    http://www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi huquqiy axborot bilan ta’minlash markazi
    
49. 
    http://www.mf.uz - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
    
50. 
    http://www.norma.uz–“Norma hamkor”mas’ulyati cheklangan jamiyati
    
51. 
    http://www.stat.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi
    
52. 
    http://www. ziyonet.uz - Jamoat axborot ta’lim tarmog’i
    
53. 
    https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/
    
54. 
    https://www.spocus.com/article/
    

1^O`zbekiston Respublikasining2019- yilgi asosiy makroiqtisodiyko‘rsatkichlari prognozi va davlatbyudjeti parametrlari hamda 2020-2021-yillarga byudjetmo‘ljallari to‘g‘risida 26.12.2018-yil №4086

2^O`zbekiston Respublikasining2019- yilgi asosiy makroiqtisodiyko‘rsatkichlari prognozi va davlatbyudjeti parametrlari hamda 2020-2021-yillarga byudjetmo‘ljallari to‘g‘risida 26.12.2018-yil №4086

3^ O`zbekiston Respublikasining2019- yilgi asosiy makroiqtisodiyko‘rsatkichlari prognozi va davlatbyudjeti parametrlari hamda 2020-2021-yillarga byudjetmo‘ljallari to‘g‘risida 26.12.2018-yil №4086

4^ O`zbekiston Respublikasining2019- yilgi asosiy makroiqtisodiyko‘rsatkichlari prognozi va davlatbyudjeti parametrlari hamda 2020-2021-yillarga byudjetmo‘ljallari to‘g‘risida 26.12.2018-yil №4086