Iii. Xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar

Aholisi va mehnat resurslari. Navoiy viloyatining Demografik salohiyati uncha katta emas. Hudud suv zaxiralariga tanqisligi tufayli aholi zichligining eng past ko’rsatkichlariga ega (1 km² ga 7,1 kishi— O’zbekistonda oxirgi o’rinda).
O’rtacha xar bir qishloq tumaniga 13,9 ming km² dan er to’g’ri keladi (Respublikada bu ko’rsatkich 2,7 ming km² ni tashkil qiladi). Birgina Uchquduk tumanining maydoni 46.6 ming km² yoki mamlakat hududining deyarli 1G’10 qismiga teng. U bu jihatdan O’zbekistonda Qo’ng’irot tumanidan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Shu bilan birga Tomdi tumanining maydoni ham nixoyatda katta —42.5 ming km². Qolgan tumanlar esa ancha kichik (eng kichigi Navoiy tumani —0,95 ming km²).
Tumanlarining katta ekanligi hududning qishloq xo’jaligi va aholi joylashuvi uchun qulay sharoitga ega emasligidan darak beradi. Darxaqiqat, aholi zichligi bu erda ancha past. Jumladan, u Uchquduq tumanida 1 kishiga ham etmaydi, Tomdida bundan ham kam. Faqat Xatirchi va Navoiy tumanlarida aholi zichroq joylashgan (104 va 74 kishi). Tumanlarning aholi soni 27 mingdan (Tomdi) 143 ming kishigacha (Xatirchi) farq qiladi.
Viloyat aholisi 1989-2000 yillarda 130 ming kishiga ko’paygan, o’sish sur’ati 120,0 foiz, o’rtacha yillik ko’payish 1,70%. Bu borada u Sirdaryo viloyatidan ustunrok, holos.
Navoiy viloyatida tug’ilish koeffitsenti oxirgi 1999—2001 yillarda 19—20 promillega, o’lim 5,0—5,3 ga, tabiiy ko’payish 14—15 promillega teng. Tug’ilishning eng yuqori ko’rsatkichlari Xatirchi va Nurota tumanlariga to’g’ri keladi. Ayni vaqtda tashqi migratsiyaning aholi sonini o’sishiga ta’siri ayrim yillarda salbiy. Masalan, 1998 yilda shaxar joylarda migratsiya qoldig’i minus 1,3 ming kishini tashkil qilgan.
Viloyatda 6 shaxar va 7 shaxarcha mavjud bo’lib, ularning barchasida jami aholining 40,4 foizi yashaydi. Ko’rinib turibdiki, umumiy urbanizatsiya ko’rsatkichi bu erda ancha yuqori. Mazkur holat, bir tomondan, hududda chindan ham sanoatning nisbatan yaxshi rivojlanganligi bilan izoxlansa, ikkinchi tomondan, intensiv qishloq xo’jaligi uchun imkoniyat cheklanganligi bilan borliq.
Navoiy shaxrining aholisi 141 ming kishi, u mamlakatimizdagi 17 katta shaxarlar qatoriga kiradi. Ta’kidlash joizki, Navoiy bunday darajaga boshqa tengqur shaxarlarga qaraganda juda tez, qisqa muddatda erishdi. Zarafshonda 54 ming, Uchquduq va Nurotada 26 ming kishidan aholi yashaydi. Qolgan shaxar va shaxarchalarda esa aholi soni 20 mingdan kam.
Mehnatga layoqatli yoshdagi aholi 400 ming kishidan ortiqroq, ish bilan band bo’lganlar 320 ming kishi atrofida (2001 i.). Boshqa viloyatlarga qaraganda, bu erda ishsizlar ulushi kattaroq jami band aholining 19,4 foizi sanoatga, 23,0 foizi qishloq xo’jaligiga, 11,1 foizi-qurilishga, 12,5 foizi—ta’lim, madaniyat, san’at va fanga to’g’ri keladi. So’nggi vaqtlarda yiliga 10 mingdan ko’proq yangi ish o’rinlari yaratilmoqda. Biroq, ishsizlar muammosi to’laligicha hal etilmagan.