aniqlanbaqta. Keyingi basqishlarda jer silkiniwlerdi orta ha’m qisqa
mu’ddetlerge boljaw qilinadi. Bunin’ ushin seysmogen zonalarda arnawli
a’sbaplar ja’rdeminde jer silkiniw derekshileri gu’zetip bariladi. Olar jerdin’-
magnit, elektr, gravitatsion maydanlardin’ o’zgeriwi, ionosfera qatlamindag’i
o’zgerisler, jer qa’ddinin’, jer asti suwlarinin’ qa’ddinin’, olar quramindag’i
mikroelementler mug’darinin’, seysmik tolqinlar tarqaliw tezligi o’zgerisleri
ha’m basqalar. Bul dereksheler jer silkiniw oshag’indag’i taw jinislarinin’
fizik qa’siyetlerinin’ o’zgeriwinen ju’zge keledi. Jer silkiniw derekshilerinen
ayrimlari tikkeley jer qozg’aliwinan bir neshe ku’n ha’m saat aldin
gu’zetiledi. Olar jer silkiniwin qisqa mu’ddette boljawg’a xizmet qiladi. Bul
derekshiler jer silkiniw oshag’inda tu’rli mexanik-elektrik protsessler menen
baylanisli. Ma’selen, Gazli jer silkiniwinin’ qaytariliwinan ha’m Alay jer
silkiniwinen alding’i impuls elektromagnit ha’m magnit maydanlarinin’
xarakterli o’zgersilerdi O’zbekstan Pa’nler Akademiyasi Seysmologiya ilimiy
tekseriw institutinin’ alimlari aniqlap, bolatug’in jer silkiniwlerdi
boljag’anlar.
Keyingi jillarda jer silkiniwlerdi boljawda ol menen baylanisli bolg’an
aldin ha’m keyin keletug’in aqibetlerdi gu’zetiwge gidrogeoximik ha’m
gidrodinamik usillardan ken’ paydalanilmaqta. Tektonik ha’reketlerdi
u’yreniw barisinda gidroximik mag’luwmatlari pa’n ushin jan’a bir tarawdi
ashti-bul gidrogeoseysmologiya. Jer silkiniwi bolip atirg’an waqitta shuqir
qatlamdag’i suwlar quramindag’i ximiyaliq elementler, duzlardin’
qa’siyetleri o’zgerip turiwi jer silkiniw sebeblerin biliw imkaniyatin jaratti.
Ko’p jilliq gu’zetiwler tek radon usilin qollaw menen g’ana boljawg’a erisiw
mu’mkin emesligin tastiyqladi. Soni aytiw kerek, tek ha’mme derekshilerdi
gu’zetetug’in jetekshi usillardi komplekslestiriw na’tiyjesinde g’ana jer
silkiniw boljawina tuwri jol ashiw mu’mkin.
Ha’zirgi ku’nde jer silkiniwlerdi boljawda jer silkiniwden aldin
haywanlardin’ o’zinin’ tutiwi, o’simlikler jag’dayinin’ o’zgeriwi de
u’yrenilmekte.
O’zbekstanda jer silkiniwlerdi gu’zetiw isleri 30 g’a jaqin
seysmostantsiyalarda, O’RFA Seysmologiya institutinda ha’m basqa
sho’lkemlerde alip bariladi.
Jer silkiniwler keltiretug’in ziyan ha’m talafotlarni kemeytiriwde
ha’mde olardin’ aldin aliwda imarat ha’m inshatlar bekkemligin asiriwda
za’ru’r a’hmiyetke iye. Bunin’ ushin ma’mleketimizdin’ pu’tkil aymag’i
seysmik rayonlastirilg’an. Inshatlar ha’m binalardi quriwda ha’m olar
shidamlilig’in belgilewde ha’r bir seysmik rayonnin’ o’zgesheligi, yag’niy
ju’z beriwi mu’mkin bolg’an jer silkiniwler ku’shi esapqa alinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: