Iii. T. Otaeoeb, m y m m h o b


Сув оркали юкумсиз касалликларнинг таркалиши



Download 10,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet112/219
Sana22.02.2022
Hajmi10,39 Mb.
#83899
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   219
Bog'liq
43valeologiyaasoslaripdf

Сув оркали юкумсиз касалликларнинг таркалиши.
Т аб и и й сув тар ки б и д а и н со н л ар , ж о н и в о р л а р , турли 
усим ликлар \а ё т и учун зарур булган б и ол оги к м и кроэле- 
м ентлар (ки ч и к микдордаги турли элем ентлар) мавжуд. Улар 
ти р и к о р ган и зм л арн и н г ф и зи ологи к ф у н кц и ял ар н и баж а- 
р и ш и д а ф ао л к а т н а ш а д и г а н , б и о л о г и к ж и \а т д а н зарур 
булган элем ентлардир. Улар купинча гармонлар, ф ерм ент- 
лар ва ок,силлар билан чамбарчас боглик; \о л д а , организм - 
да кечадиган турли биохимик ва модда ал м аш и н и ш жара- 
ёнлари^а, к,атнашиб, орган и зм н и н г норм ал \о л а т и н и сак- 
лаш да м у\им роль уйнайди.
И нсон саломатлиги учун кичик микдорда м икроэлем ент- 
лар (мис, рух, кобальт, йод, фтор, молибден, тем ир ва бош - 
к,алар) жуда зарур. Улардан таш кдри, организм ф аолиятида 
фаол катнаш адиган микроэлементлар ва кальций, магний, 
калий, натрий, ф осф ор каби тузлар катта роль уйнайди.
М икро ва м акроэлем ентлар о рган и зм га асосан сув ва 
озик-овкдтлар билан киради ва ор ган и зм н и н г ф и зи ологи к 
экгиёж ини кондиради. Агар одам организм и ю корида зикр 
килинган м акро ва микроэлем ентлар б илан уз э \т и ё ж и н и
кондириб турм аса, у \о л д а организм бирор касалликга уч-
224


райди. Ж ум ладан, организм га бир суткада 100—200 мкг йод 
м икроэлем ента туш м аса одам организмида букок касалли- 
ги келиб ч икиш и кузатилади, яъни букок б езининг ф ун к- 
цияси бузилиб, организмда касаллик пайдо булади. О лим- 
л ар н и н гф и к р и ч а ва олиб борилган илмий изланишлари шуни 
курсатадики, йнсон бир суткада 70 мкг йодни озик,-овк,ат- 
лар билан, 40 мкгни гушт ма\сулотлари билан 5 мкгни х,аво 
ва 5 мкгни сув оркали олади. Букок касали, эндем ик, яъни 
сувда, озик-овкатда йод микдори кам булган кудудларда уч- 
райди. Ж ум ладан, У збекистан Республикасининг Ф аргона 
водийсида, К,иргизистоннинг Чуй водийси а\оли си уртасида 
бу касаллик куп таркалган. Текш ириш лар шуни курсатади­
ки, букок касали пайдо булишига организмнинг доимо бир 
хил рационда овкатланиш и \а м сабаб булар экан.
Сув тар к и б и н и н г ута м инераллаш гани, яъни кальций, 
ф осф ор ва бош ка тузларнинг сувда куп микдорда эканлиги 
ва улар орасидаги коррелятив богланиш нинг бир хил эм ас- 
лиги натижасида бутанларда туз йиталиш ини, сийдик ва ут 
копларида, буйрак лаханкаларида турли катга-кичикликда тош- 
ларнинг пайдо булишини Хоразм, Крракалпотастон вилояти- 
да яшовчи акрли 
у р таси д а 
кейинги вакгларда купрок учраётга- 
ни кузатилмокда. Чунки Амударё сувининг экологик бузили- 
ши анча кучайиб, сувнинг кдттиК'Зик даражаси ошиб кетган.
К ейинги вактларда тиббиёт ходимларини ва гигиенист- 
л ар н и н г эътиборин и жалб этаётган нарса нитрозам инлар- 
дир. Улар нитратлар билан алиф атик ва ароматик ам инлар 
б и рикиш идан пайдо буладиган моддалардир. Бу моддалар 
саноатда кенг куламда иш латиладиган бирикм а булиб, улар 
сув кавзаларида \а м д а табиий колда одам организм ида уч- 
раш и мумкин. Улар жуда фаол модда булиб, рак касалини 
келтириб чикарувчи канцероген моддалардир.
Йодга ухшаш галогенлар гуру\ига кирувчи фтор модда- 
си бир том ондан, организмга зарур, иккинчи том ондан, у 
гигиеник нормадан ортик булмаса, фтор микдорининг орга­
низм учун камлиги \а м , рухсат этилган микаордан ортикди- 
ги кам зар арди р . Б и р и н ч и галда, яъни о рган и зм га ф тор
15 — Саломатлик асослари 
225


к а м р о к к и р с а (0,2—0,3—0,5 мг) б ол ал ар н и н гти ш л ари д а кора 
дог пайдо булиб, ти ш н и н г касалланиш ига олиб келади, орга- 
низм га куп р о к туш са, ф лю роз касалли ги га сабаб булади, 
яъни суяк тизим ини издан чикаради.
Агар ф тор'м и кд о ри 1 литр сувда 2—8 мгга етса, одам ва 
кайвонларнинг тиш эмалида узгариш лар руй беради. 10 мг 
ф торли сув 8— 10 йил давом и да истеъм ол ки ли н са, орга- 
низмдаги суякларда катта узгариш лар пайдо кил ад и, яъни 
буринлар \а р а к а ти чегаралан ади , о гр и й д и , скелет деф о р- 
м ацияга учрайди. Одам иш га я р о к си з булиб колиш и мум­
кин. О рганизм да эн д ем и к ф л ю р о зн и н г п ай до булиш ида, 
яна о рган и зм н и н г суякланиш даврида кальций элем енти- 
ни ушлаб кололмаслиги сабаб булади.
Д авлатнинг сув стандарта буйича I ли тр сувдаги ф тор- 
нинг рухсат этилган микдори 4 икдим ли регионларда \а р
хилдир, уртача 0,7— 1,5 м г/л кабул килинган.
У збекистан таб и атн и мух,офаза к и л и ш кум и таси н и н г 
йиллик \и со б о т маърузасида келтирилган далилларга кара- 
ганда, сув кавзаларига таш ланадиган коллектор дренаж сув- 
лари н и н г микдори 23—25 млрд м3 етди. Ш ундан Сирдарёга 
таш ланадигани 8— 10 млрд м3, Амударёга — 5 млрд м \ кол- 
ган 8 млрди к и ч и к дар ёл ар га, Ш уркулга ва турли паст- 
кам ларда пайдо булаётган к а тт а -к и ч и к кулларга таш лан - 
м окаа. О ч и к сув кавзаларининг м инераллаш иш ига, закарли 
моддалар билан иф лосланиш ига шулар сабаб булмокда. Шу- 
нинг учуй \а м бундай сув \ав залар и д а чумилиш , организ- 
мни чиниктириш , сузиш анча хавфли.
А м ер и к ан и н г «Уорлдуотч» и н с ти т у ти н и н г дали ллари
к и ш и н и \а й р а т га сол м о кд а, яъ н и сув о р кал и пайдо була­
ётган ю кумли к ас ал л и к л а р н и н г, р и во ж л ан аётган м ам ла- 
катларда 80 % ини та р к а л и ш и га сув сабаб э к а н . Ер юзида 
с у в н и н г та р к и б и д а ги касал ч ак и р у в ч и м и к р о о р г а н и зм - 
л ар сабабли, хдр йили 25 м лндан зи ё д р о к одам вафот этар 
э к а н .
Одатда, катта ар и к , кан ал , д ар ёл ард а окаётган зилол 
тоза сувлар, инсонларга каёт багиш лайди. Э ндиликда куп
226


сув \ав зал ар и чикинди сувларни, ахлатларни кабул килув- 
чи сув м анбаларига айланиб бормокда. У зокка борм айлик, 
м асалан, Т о ш кен т шахридан окиб утадиган С олар канали, 
Бузсув кан ал и н и н г ирмокдари — К айковус, Зах канали ва 
б ош кал ар бунга мисол булади, Ф ар го н ад а М арги лон сой , 
К уконсой, Ш о\и м ар до н со й ва бош калар.
Т абиатни мухофаза ^илиш «.умитасининг далилларига 
Караганда, хозирги даврда 502 сув истеъмол килувчи юза 
сув \авзалари га \а р хил моддалар билан иф лосланган ч и ­
кинди сувларни таш лам окд алар, у л а р н и н г м и кдори 6208 
млн м3га тенг.
Сув хдвзалари нефть ма\сулотлари, рангли металлар, ф то- 
ридлар, капролактам, юза актив моддалар, ацетон ва бошкд 
— узига хос специф ик зарарли омиллар — кора металлур­
гия, кимё, нефтьхимия ва минерал у^итлар иш лаб чикади- 
ган саноат корхоналари, за\ар л и хим икат иш лаб чикариш
ком бинатларининг чикинди сувлари билан зарарланмокда.
Хужалик чикинди сувларидаги бир киш ига т у ф и ксла- 
диган бир кунлик зарарли моддалар микдори.


Download 10,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   219




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish