Iii. ЎРтача миқдорлар услубий кўрсатмалар ва намунали мисоллар ечими

III. ЎРТАЧА МИҚДОРЛАР


Услубий кўрсатмалар ва намунали мисоллар ечими

Мутлақ ва нисбий миқдорлар статистиканинг асосий кўрсаткичлари бўлсада, ҳодисаларга умумлаштириб баҳо бера олмайди. Бу вазифани статистикада ўртача миқдорлар бажаради.

Бу мавзу бўйича студент олган назарий билимини қуйидаги кўрсаткичларни ҳисоблашни ўрганиш билан мустаҳкамлаши мумкин:
1.Ўртача арифметик, ўртача гармоник ва бошқа аналитик ўртачаларни ҳисоблашни;
2.Ўртачаларнинг математик хоссалари ва улардан фойдаланишни;
3.Арифметик ўртачани «шартли момент» усулида ҳисоблашни;
4.Мода ва медианани аниқлашни ҳамда уларнинг қўлланилишини.


Ўртача арифметик – ўртачанинг амалиётда кенг қўлланиладиган туридир. У ўз навбатида оддий ва тортилган кўринишда бўлади.


Оддий арифметик ўртача ўрталаштирилаётган вариант(ҳад)лар (ўртачаси ўрганилаётган белгининг ҳар бир бирлиги вариант дейилади) такрорланмайдиган пайтда қўлланилади ва қуйидаги формула билан аниқланади:


бу ерда: лар ўрганилаётган белгининг вариантлари;

 -вариантлар сони;
-ўртача миқдор.


1-мисол. Кичик корхонада 10 та ишчи ишлайди ва улар февраль ойида қуйидагича маош олишган(минг сўмда): 1375, 1373, 1370, 1462, 1460, 1455, 1457, 1548, 1544, 1560.
Ўртача иш ҳақини ҳисоблаш учун вариантларнинг йиғиндисини уларнинг сонига бўламиз:



Демак, кичик корхонада ишчиларнинг ўртача ойлик иш ҳақи 1460,4 минг сўмни ташкил этган.


Тортилган ўртача арифметик оддий арифметикдан фарқ қилмайди. У фақат ишни тезлаштириш ёки осонлаштириш мақсадида қўлланилади. Тортилган арифметик бўйича ўртача миқдорни ҳисоблаш учун берилган вариантлар ни уларнинг частоталарига (вариантларнинг қайтарилиши ёки учрашиш тезлиги частота дейилади) кўпайтириб, олинган натижани частоталар йиғиндисига бўлиш йўли билан ҳисобланади.