Iii-qism To‘g‘ri t

Tishning profilini grafoanalitikaviy
usulda chizish

r
Ma’lumki, evolventadagi istalgan nuqtaning radius-vektori quyidagicha aniqlanadi:

у
r



в
^cos

u

Uning asosiy aylana r_b dagi evolventaning boshlang‘ich radiusi bilan r_u radius-vektorning hosil qilgan burchagi v_u inv_u tg_u _u ga teng bo‘ladi.
Tishning evolventa qismi r_a radius vektoridan r_f radiusigacha bo‘lgan oraliqda tanlanadi. Evolventa chizig‘i doim asosiy aylana r_b radiusidan chiziladi.
P r o f i l n i ch i z i sh t a r t i b i. 1. Ixtiyoriy chiziq o‘tka-
zib, shu chiziqda g‘ildirakning O₄ markazini belgilaymiz (3-shakl)

3-shakl

2. O₄ nuqtadan uzunlik masshtabi _e bo‘yicha asosiy
aylananing radiusi r_b4 ni aniqlaymiz:
r_b4= r_b4/_{e=r4* /}_{e=0,06* /0,0002=279mm}
3.Tishning chiqig’I va botiqlari aylanalari radiuslarini aniqlaymiz:

27
r_a4= r_a4/_{e=0,43*0,006(17+2)/0,0002=285mm}

_rf4= r_f4/_{e=0,5*0,006(17-2,5)/0,0002=217,5mm}

4. Ғилдиракнинг маркази O₄ дан

r₄=r₄/_{e=0,05/0,0002=250mm}

радиус билан бўлиш айланасини чизамиз.
5. Қуйидаги формула ёрдамида _a бурчакнинг қийматини
аниқлаймиз:
3118
55

_arccosr_b/r_a=arccos =31⁰18’
va invalyuta funksiyalari jadvalidan (1-jadval) v_a burchakning qiymatini olamiz:
v_a inv_a 0,0616 rad yoki v_a3⁰32^
6. Asosiy aylanada ixtiyoriy nuqtani tanlab, bu aylana
radiusidan v_a burchak ostida chiziq o‘tkazamiz. G‘ildirakning
markazi O₄ dan, bu burchak ostida aylana yoyi r_a bilan kesishguncha
to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz. Tish kallagida evolventa profilining a^ nuqtasini olamiz.
7. ₄ va _u burchaklarni ham hisoblab topamiz:
a_a=arccosr_b/r₄=arcos47/50=20⁰
a_y=arccosr_b/r_y=arcos47/52=25⁰20’
2-jadvaldan ularning qiymatlarini topamiz:
v₄ inv₄ inv20⁰ 0,01494 rad yoki v_a0⁰51^
v_u inv_u inv25⁰20^0,03126 rad yoki v_a1⁰48^
Aniqlangan v₄ , v_u burchaklar ostida radiuslar chizib,
evolventaning 4^ va u^ nuqtalarini belgilaymiz.
8. Belgilangan nuqtalarni birlashtirib, tish profilini
chizamiz.
9. So‘ngra tishning _e masshtabdagi qalinligi

S=s/ _l=0,00785/0,0002=39,25

ни r₄ радиус билан чизилган бўлиш айланаси ёйида
белгилаймиз. Тишнинг шк кесма ўртасидан ўтган симметрия ўқи
чизиғини O₄ марказ билан туташтирамиз. Бу ўқ чизиғининг чап
томонига тишнинг иккинчи ён профилини чизамиз.
10. Сўнгра эвольвента чизиғи билан тиш ботиқлиги айланасини

28

p_f= p_f/ _l=0,0015/0,0002=7.5mm
radius bilan yumaloqlanish yoyini chizamiz.
11. Tishning shaklini kalkaga yoki kartonga ko‘chiramiz, kartonga ko‘chirilgan nusxadan shablon qirqib olamiz. Ularni tishning grafikaviy usulda chizilgan profili ustiga qo‘yib, g‘ildirak tishining profili ikki usulda qanday aniqlik bilan chizilganligini tekshiramiz.
Ilashmada bo‘lgan tishlar profillarining ilashish chizig‘i aktiv (haqiqiy) qismini chizmada ko‘rsatamiz. Ilashmaning av haqiqiy ilashish chizig‘i r_a4 va r_a5 radiuslarda chizilgan aylanalarning N N ilashish chizig‘i bilan kesishgan a va v nuqtalar oralig‘i bo‘ladi. So‘ngra a₁v^₁ ilashish yoyini chizmada ko‘rsatamiz. Buning uchun a va v nuqtalardan g‘ildirak 4 tishining o‘ng tomondagi profilini punktir chiziq bilan belgilaymiz. Profilning bu chiziqlari bo‘lish aylanasi bilan a₁ va v₁ nuqtalarda kesishadi. Bo‘lish aylanasidagi a₁v^₁ yoy chizig‘i g‘ildirak 4ning ilashish yoyi bo‘ladi. SHunigdek, g‘ildirak 5 tishining o‘ng profilini a va v nuqtalardan o‘tkazib, bo‘lish aylanasida ilashish yoyi a₂v^₂ ni olamiz.
Tishning aktiv (ilashish) profili chegaralarini aniqlaymiz. G‘ildirakning O₄ markazidan O₄a radius bilan ilashish chizig‘ining a nuqtasidan o‘tib, tish profili bilan kesishguncha yoy o‘tkazamiz. Kesishuv nuqtasini c harfi bilan belgilaymiz. CHizmada ikkilanma chiziqlar bilan chizilgan ce^ va df^ yoylar tish profillarining aktiv qismlarini ko‘rsatadi.
Ilashmaning qoplanish koeffitsientini aniqlash. Ilashmaning qoplanish koeffitsienti grafoanalitik usulda quyidagi formuladan aniqlanadi: =ab/p*cosa=ab* _l/ m*cosa=


formuladagi ab kesmaning qiymatini chizmadan mm hisobida o‘lchab olamiz (2-shakl).
Ilashmaning qoplanish koeffitsienti analitik usulda quyidagicha aniqlanadi:
=( + -a_w*sina)/ m*cosa=

29

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Djuraev A. va boshk. Mexanizm va mashinalar nazariyasi. Toshkent, O‘qituvchi, 2004 y.
2. Zokirov G.SH. «Mashina va mexanizmlar nazariyasi» Toshkent «O‘zbekiston» 2002 y.
3. Usmonxujaev X.X. “Mexanizm va mashinalar nazariyasi” Toshkent, 1981 y.
4. Izzatov Z.X. Mexanizm va mashinalar nazariyasidan kursaviy loyixalash. Toshkent,1979 y.
5. Popov S.A. Kursovoe proektirovanie po teorii mexanizmov i mashin. Moskva,1986 g.

30