Iii международная научно-практическая конференция

ПОЛИМЕРЛАРНИНГ ҲОЗИРГИ КУНДА ЖАМИАТДАГИ ВА 
ТАБИАТДАГИ РОЛИ 
Курбанова Ш.И. 
Тошкент тиббиёт академияси 
 
Замонавий дунёда глобал экологик муаммолар инсон фаолиятининг 
хўжалик ва ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлиб касалланишни ўсиши, инсон 
умрини қисқариши аҳоли сони билан боғлиқ. Экологик муаммоларни келиб 
чиқишига янги синтетик материалларни ишлаб чиқишда табиат билан 
чамбарчас боғликлик йўқ. Буларни ишлаб чиқаришда ҳар хил заҳарли 
мономерларни ва катализаторларни қўллаш, оқава сувларни ва газли 
чиқиндиларни ҳосил бўлиши кузатилади. Буларни зарасизлантиришда эса 
энергетик харажатлар талаб қилади.

---

III Международная научно-практическая конференция
 
358 
III International Scientific and Practical Conference 
Ҳозирги кунда пластмассалар ёки полимерлар ҳамда улардан тайёрланган 
буюмлар инсонлар фаолиятининг барча соҳасида кенг фойдаланмоқда. 
Пластмассани ишлаб чиқариш ва ундан фойдаланиш илмий-техник 
ривожланишининг бир кўриниши бўлиб ҳисобланади, чунки у ишлб 
чиқаришдаги кўплаб буюмлар, улардан фойдаланиш учун бўладиган 
ҳаражатларни пасайишига, сифатини ошириш ва уларни ташқи кўринишини 
яхшиланишига олиб келади.
Пластмасса буюмлар оғирлигини унча юқори эмаслигини, йирик 
габаритли маҳсулотларни монтаж қилишда транспорт ва меҳнат учун бўлдиган 
харажатларини пасайтиришга имкон беради. Пластмассани физик-кимёвий ва 
мехник 
хусусиятлари, 
шунингдек 
иқтисодий 
афзаллиги 
хўжаликни 
кимёлаштиришда мухим аҳамиятга эга бўлади. Полимер материаллар турли 
анъанавий материалларни (металл, шиша, қоғоз, картон, тери) ўрнини босади. 
Пластмассалар – бу ресурс бўлиб, у одатда қимматбаҳо кўп сондаги турли 
табиий буюмларни (тобора камайиб бораётган ресурслар ўрнига) ишлаб 
чиқаришда фойдаланадиган материалларни ўрнини босувчи бўлиб, одатда 
унинг таннарҳи арзон (уни қайта ишлаш ва иккиламчи хом ашё сифтида 
фойдланиш мумкин). Пластмассадан тайёрланг буюмларнинг учта асосий 
технологияси мавжуд, бу-пуфлаш билан экструзия, босим остида қуйиш ва 
пуфлаш билан инжекция. Пластмассадан буюмлар тайёрлашда асосий материал 
бўлиб, полипропилен, полиэтилен, полистирол, стирол сополимерлари 
ҳисобланади. 
Бунда бир қанча турдаги жиҳозлар: БНТУ 159 Репазиторий экструзион -
пуфланувчи қурилма, босим остидаги қуйиш жиҳозлари, пуфлаш билан 
инжекциялш учун қурилмалардан фойдаланилади. Брак маҳсулотларни ва 
пластмасса чиқиндиларини майдалаш учун махсус майдалагичлардан 
фойдаланилади, майдалангандан сўнг уларни иккиламчи хом ашё сифтида 
қўллаш мумкин. Пластмасса саноатининг асосий экологик аспектлари бўлиб, 
атмосфера ҳавосига кўрсатадиган салбий таъсири ва атмосфера ҳавосини 
муҳофаза қилиш, шунингдек пластик қадоқларни ишлаб чиқариш 
корхоналарида бир қатор чиқиндиларни хосил бўлиши ҳисобланади. Пластик 
қадоқларни ишлаб чиқаришнинг технологик жараёни вақтида атмосфера 
ҳавосига ташланадиган ҳавфли моддалар бўлиб: углерод икки оксиди, сирка 
кислотаси, ацетальдегид, формальдегид, винилбензол ҳисобланади. Булар 
ичида энг асосий ҳавфни углерод икки оксиди ташкил этади, чунки атмосфера 
ҳавоси таркибида унинг миқдорини ортиб кетиши иссиқхона самарасини юзага 
келишига олиб келади, бу эса глобал экологик муаммо бўлиб ҳисобланади. 
Сирка кислота, ацетальдегид ва формальдегид портловчи модда бўлиб 
ҳисобланади ва инсон организмида қатор салбий таъсирларни чақиради. Сирка 
кислотани оксидловчилар ва асослар билан ўзаро таъсирланиш реакцияларида 
шунингдек водороднинг ёнувчи газларини хосил қилиш билан металларга, 
пластикларнинг баъзи турларига ва бошқа қопламаларга тажоввузкор таъсир 
кўрсатади. Венилбензол умум таъсир этувчи заҳарли модда бўлиб ҳисобланади, 

---