Iii бўлим. Автотранспорт воситаларини хавфсиз бошқариш ва ҳаракат хавфсизлиги асослари

Конструктив хавфсизлик – 
бу транспорт воситаларининг 
ишлаш жараёнида атроф-муҳитга, ҳаракат қатнашчиларига зарар 
етказишни йўқотиш, шунингдек ЙТҲ оғирлик даражасини пасай-
тириш қобилиятига айтилади. 
Транспорт воситаларининг конструктив хавфсизлиги қуйидаги-
ларга бўлинади: 

фаол; 

суст; 

---

466 

авариядан кейинги;

экологик хавфсизлик. 
Фаол хавфсизлик – 
транспорт воситасининг йўл-транспорт 
ҳодисасини олдини олиш (унинг вужудга келиш эҳтимолини камай-
тириш) хусусиятларидир. Фаол хавфсизлик ҳайдовчининг транс-
порт воситасини (ЙТҲ бошланғич даврига тўғри келади) ҳаракат-
ланиш характерини ўзгартиришга қодир бўлган даврда вужудга 
келади. 
Суст хавфсизлик – 
транспорт воситасининг ЙТҲ оқибатлари 
оғирликларини камайтирувчи хусусиятидир. Суст хавфсизлик 
ҳайдовчи хавфсизлик тадбирларини кўришига қарамасдан автомо-
билнинг ҳаракатланиш характерини ўзгартира олмайдиган ва 
фалокатни бартараф қила олмайдиган (ЙТҲ кульминацион даври) 
даврда вужудга келади. Суст хавфсизлик ички суст ва ташқи суст 
хавфсизликларга бўлинади.
Ички суст хавфсизлик – транспорт воситасининг ичидаги ҳай-
довчи ва йўловчиларнинг шикастланмасликлари бўйича хавфсиз-
ликларини ошириш ва ҳаётларини сақлаб қолиш ҳамда юкларни 
сақлашни таъминлаш бўйича конструктив хусусиятини белгилайди. 
Ташқи суст хавфсизлик – ҳаракатланишнинг бошқа қатнашчи-
лари учун ЙТҲ оқибатлари оғирликларини камайтириш қобилияти-
дир. 
Ҳалокатдан кейинги хавфсизлик
– 
транспорт воситасининг 
ЙТҲ тўхтагандан кейин (ЙТҲ сўнгги якуний даври) унинг 
оқибатларини зудлик билан бартараф этиш хусусияти (яъни авто-
мобилнинг ёниб кетиши, ҳаракатланишнинг бошқа қатнашчиларини 
уриб юбориши ва ҳ.к.). 
Экологик хавфсизлик –
 
транспорт воситасининг нормал фой-
даланиш жараёнида атроф-муҳитга ва ҳаракатланишнинг қатнашчи-
ларига салбий таъсири даражасини камайтирувчи хусусиятлари. 
Экологик хавфсизлик юқоридаги транспорт воситаларининг хавф-
сизлиги билан чамбарчас боғлиқдир. 
Транспорт воситаларининг хавфсизлик таркибида юзага келади-
ган 3 та турдаги хавфсизликдан фарқли равишда, транспорт восита-
сининг кундалик иши давомида намоён бўлади. Ҳаракатланиш 
хавфсизлигини таъминлаш учун автомобиль йўлларига фойдаланиш 
учун чиқарилаётган барча транспорт воситалари уларнинг катталик-
лари ва массасини чегараловчи талабларга жавоб бериши шарт. 

---

467 
Транспорт воситаларининг геометрик параметрлари ҳаракатла-
ниш хавфсизлигига катта таъсир кўрсатишини ҳисобга олиб, Ўзбе-
кистон Республикаси ҳудудида Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 
11 январдаги 11-сонли қарорига биноан қуйидаги энг катта йўл 
қўйиладиган катталиклар қабул қилинган: 
габарит кенглиги 
2,5 м 
габарит узунлиги, шундан: 
 – якка автомобиль 
12 м 
 – тиркама ёки ярим тиркамали тягач 
20 м 
 – автопоезд ва ғилдиракли трактор поезд 
24 м 
габарит баландлик 
4 м 
автомобиль ёки автопоезднинг ўқига тушадиган оғирликнинг 
энг кўп миқдори 
10 т 
автотранспорт воситасининг максимал оғирлиги 
40 т 
Ўзбекистон Республикасида фойдаланишдаги қурилиш меъёрий 
қоидаларига асосан барча йўлларда ҳаракатланадиган автомобиллар 
иккита – А ва Б гуруҳга ажратилган.
А гуруҳидаги автомобиллардан
фақат мужассамлашган капитал 
қопламали йўлларда фойдаланиш мумкин. Унда ўққа тушадиган 
оғирликнинг энг кўп миқдори 100 Кн, иккита жуфтлашган кўприкка 
эга автомобилларда эса 180 Кн ни ташкил этади. 
Б гуруҳдаги транспорт воситалари
ҳар қандай турдаги йўл-
ларда ишлай олади. Ўққа тушадиган оғирлик уларда 60 Кн га тенг 
бироқ, иккита жуфтлашган кўприкка 110 Кн дан ошмаслиги лозим.