Iibob. O`zbekistonda turizmni rivojlanish holati

III-BOB. MILLIY TURIZMNI TARTIBGA SOLISH VA RIVOJLANTIRISHNING USTUVOR YO`NALISHLARI
3.1. “O`zbekturizm” milliy kompaniyasining turizmni boshqarish va rivojlantirish roli
O`zbekiston Respublikasing “Turizm to`g’risidagi” qonunning qabul qilinishi respublika hukumati ushbu sohaga kata e’tibor qaratilayotganini ko`rsatadi. O`zbekiston respublikasi prezidentining 1992-yil 27-iyuldagi “O`zbekturizm” milliy kompaniyasing tashkil etish to`g’risidagi farmoni, shuningdek, O`zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasining 1993- yil 3- iyundagi O`zzbekiston Rspublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infrastrukturasini barpo etish chora tadbirlari miqyosidagi” qarori, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2013-yil 11-noyabrdagi “Turizm faoliyati to`g’risidagi meonini tasdiqlash xususida” gi qarori, O`zbekiston Respublkasida 2006-2010-yillarda xizmat ko`rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish chora tadbirlari to`g’risidagi yaqool fikrimizning dalilidir.
Hozirgi kunda O`zbekiston Respublkasida turizmning milliy modelini shakllantirish jarayoni amalga oshirilmoqda. Ushbu modilda ta’kidlanishicha mamlakatda rivojlantirilayotgan turistik bozor boshqa har qanday bozorlar kabi mamalakatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy vaziyatga ta’sir ko`rsatadi. U mamlakatlar o`rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish hamda invivsitsiya va capital oqimini ta’minlash darajalarini aniqlashda muhim vosita bo`lib hisoblanadi. Ma’limki bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda asosan, xusisiy va tijorat, kompaniyalar turistlarga xizmat ko`rsatadi.

Biroq har qanday sharoitda ham davlat optimal iqtisodiy va huquqiy zaminni yaratgan taqdirdagina turizm rivojlanishi mushkul, agarda davlat kasbiy tayyorgarlik masalari, tabiiy va madaniy muhitni muhofaza qilish axborot reklama ishlari va rasmiyatchilikni soddalashtirish kabilar bilan shug’ullanmasa u holda turizmni kutilganidek rivojlantirish darajasiga olmaydi. Bunda davlat tomonidan turizmni rivojlantirish turistik xizmatlar bozorini shakllantirish, iqtisodiy tartibga solish usullari va chegaralarini qayta isloh qilish, turizmni tashkiliy boshqaruv tuzilmalarini takomillashtirish, uning eksport salohiyatini oshirish va eng asosiysi xorijiy invistitsiyalarni jalb qilish kabilarga tegishliuslubiy amaliy yondashuvlarni ishlab chiqarish muhim ahamiyat kasb etadi.

O`zbekiston turizm infratuzilmasiga sobiq ittifoq davridan asos qilingan edi. Biroq bu sohada qilingan daromadlarning qayta taqsimlash muammosi odatdagidek markaz tomonidan hal etilar edi.
1985-1989-yillarda O`zbekistonda ichki va hududiy turizmning hajmi 1.4-1.6 mln. chet elliklarning miqdori atiga 130- 180 ming kishini tashkil etgan xolos. Mamlakatimiz mustaqilikga erishgandan so`ng Prezidentimizning bevosita tashabbuslari bilan turizmni rivojlantirish ustuvor masalaga aylandi
Umumman olganda, O`zbekiston Respublkasida turizm infratuzilmasini rivojlantirishni beshta bosqichga bo`lish mumkin:
Birinchi bosqich (o`z ichiga 1992-yilni oladi) ushbu bosqich Respuplikamizda milliy turizmning dastlabki shakllantirish bilan xarakterlanadi, bu bosqichda turizm infratuzilmasidayetakchi hisioblangan “O`zbekturizm” Milliy Kompaniyasiga asos solindi.
Ikkinchi bosqich (1993-1995-yillar). Bunda turizmning milliy rivojlanish modeli ishlab chiqildi. Ushbu bosqich turistik xizmatlar ko`rsatish hajmining oshib borishi bilan birgalikda yangi turistik yo`nalishlarni ishlab chiqish xizmat ko`rsatishni yangilash, yaxshilash, turizmning moddiy-texnika bazasini kenggaytirish, boshqaruvning tashkiliy tuzilishini mukammallashtirish va boshqa shu kabi vazifalar bilan bog’liq bo`lgan bir qator muammolarni yuzaga keltirdiki ularni faqatgina “O`zbekturizm” milliy kompaniyasi kompaniyasi doirasida hamjihatlikda hal qilish mumkin bo;ib qoldi. Kompaniya turistik operatorlar bilan to`gridan-to`gri aloqa qilish maqsadida Germaniya(Frankfurt-Main), Angliya(London), AQSH(Nyu-York), BAA(Sharma) va Rossiya (Moskva) kabi bir qator mamlakatlarda o`zining vakolatxonalarini ochdi.
Uchinchi bosqich (1995-1997) da xususiylashtirish jarayoni boshlandi 1996-yilning boshlarida “Ozbekturizm” Milliy kompaniyasi tizimidagituristik obyektlarumumiy miqdorining 90% ga yaqini davlat tasarrufidan chiqarildi.
To`rtinchi bosqich (o`z ichiga 1998-yilni oladi bu bosqichda eksport salohiyatini oshirish, invistitsiyalar oqimini barqarorlashtirish imkoniyatlari yaratildi. Respublikamizda milliy turizmni jahon andozalari darajasida shakllantirish turizmga bevosita tegishli bo`lgan xizmat ko`rsatish infratuzilmasini xususan turistlarni xorijdan kutib oladigan chegara bojxona xizmatini qayta shakllantirish boshlandi.
Beshinchi bosqich,(1999-yil may oyidan keyingi davrlar)­­ ushbu bosqichda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining turizimni rivojlantirishning davlat dasturi to`g’risidagi farmoni nafaqat mamlakatdagi milliy va xalqaro turiamning tutgan o`rnini mustahkamlash uchun siyosiy asosini shakllantirdi balki uning iqtisodiy asoslarini mustahkamlash imkoniyatini berdi.
Ushbu me’yoriy hujjat asosida turistik korxonalarga qo`shimcha boj imtiyozlari berildi. Bundan tashqari O`zbekistonning xorijiy mamlakatlardagi diplomatic vakolatxonalarida turizm bo`yicha maslahatchi lavozimi joriy etildi.
O`zbekistonda milliy turizm rivojlanishi haqida gapirar ekanmiz mamlakatning asosiy turizm mintaqalariga bo`linishi xususida to`xtalib o`tish muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda respublikada 5 ta asosiy mintaqa mavjud bo`lib ular:
-Farg’ona
-Samarqand
-Buxoro
-Toshkent
-Xorazm
mintaqalaridir.
Farg’ona turizm mintaqasi Farg’ona vodiysini o`z ichiga oladi.
Uning turistik resurslari arxeologik qazilmalar va me’morchilik obidalari. Qulay tabiiy sharoitlar, an’anaviy xalq hunarmandchiligi va san’at maxsulotlari , sanoat va agrar kompleks lardan iborat.
Toshkent turizm mintaqasi kelgusida turizmning barcha turlarini rivojlantirish uchun universal imkoniyatlarga egadir.
Mazkur turizm mintaqasida madaniy yodgorliklari poytaxt viloyatining bugungi hayoti qurilishlar , yangi shahar va qishloq;ar zamonaviy madaniyat mintaqasining tabiati diqqatiga sazovor bo`lishiga sabab bo`ladigan muhum omildir.
Avtomabil va temir yo`llari tarmog’i turizm mintaqasining turizm markazlarini bir biri bilan bog’laydi hamda shahar temir yo`l avtomabil turizmining rivojlanishiga imkon beradi.
Samarqand, Buxoro turizm mintaqasi Samarqand , Buxoro, Navoiy viloyatlarini o`z ichiga oladi.
Bundan tashqari Zarafshin Daryosi orqali o`tuvchi temir yo`l keng tarmoqdagi yo`llari Zarafshon tog’ tizmasi orqali o`tgan, unchalik baland bo`lmagan davonlar mintaqada turizmni rivojlantirish uchun qulay onil hisoblanadi.
Xorazm turistik mintaqasining salohiyati asosan Xivaning ichan qal’a qo`riqxonasida joylashgan va jahonda misli yo`q nihoyatda boy tarixiy me’morchilik yodgoriklarga tayanadi.
Kelajakda bu mintaqalarda mavjud imkoniyatlarning rivojlantirishni mamlakatimizda turizm xizmatlari bozorini yanada kenggayishiga olib kelishi mumkin.
Albatta Milliy turizmni rivojlantirish uchun uni tartibga solish boshqarishning bozor mexanizmini yaxshilash kerak. Hozirda turizm bozori mexanizmi muayyan kamchiliklarga ega bo`lib bu kamchiliklarni yo`qatish uchun davlat turistik siyosatni amalga oshirish va turizm sohasini tartibga solish zarur davlatning turizm borasidagisiyosati bu davlatning turizm industriyasi va turistik bozor subyektlarini rivojlantirish fuqarolarga turistik xizmat ko`rsatish shakllarini takomillashtirish davlatning siyosiy iqtisodiy va ijtimoiy salohiyatidan kelib chiqqan holda ularni mustahkamlash faoliyatidir.
Davlatning turizm sohasidagi siyosatini amalga oshirish meznizmi quyidagilar;

• 
  Turizmni rivojlantirish kombinatsiyasini ishlab chiqish
  
• 
  Turizmni rivojlanirishning maqsadli dasturlarini ishlab chiqish
  
• 
  Turistik faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish
  

Sayohatchilarning huquqlarini milliy turistik mahsulotlar ishlab chiqaruvchilarning manfaatlarini himoya qilish ichki va chiqish turizmini har tomonlama qo`llab quvatlash turizm borasida siyosatning asosiy yo`nalishlari hisoblanadi. Bunday qo`llab quvatlash ilmiy va reklama ta’minoti kadrlar tayyorlashga xarajatlar, invisitisiyalar oqimini rivojlantiruvchi soliq va bojxona imtiyozlari. Respublikamizda turizm bozori rivojlanishida muammolardan biri turizm sohasida davlat boshqaruvi ta’sirining va davlat korxonalarining mavjudligidir . Turizm sohasida asosiy mulk davlat korxonalari mavjudligidir. Turizm sohasida asosiy mulk davlat korxonalari va y=tashkilotlari qo`lida. O`zbekturizm strukturasini nazorat qilish vakolatiga ega bo`lgan holda turistik bozorda raqobatchi sifatida maydonga chiqadi.
Tahlillaring ko`rsatishicha ko`pincha turizmning holati va rivojlanishi mahalliy hokimiyat organlari belgilab beradi.