Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

2.18. TRANSFORMATORNING FOYDALI ISH KOEFFITSIYENTINI (F.I.K.) ANIQLASH.
Ishning maqsadi: 1. Transformatorning tuzilishi va ishlash tartibini o’rganish. 2. Transformator F.I.K.ning ikkilamchi cho’lg’am zanjiridagi yuklanishga bog’liqligini aniqlash.
Kerakli asbob va qurilmalar: 42/4,5 voltli transformator, ampermetr, volmetr, reostat, kalit va o’tkazgichlar.
Nazariy qism
Transformator o’zaro induksiya hodisasiga asoslangan elektr asbobi bo’lib chastotasini o’zgartimasdan o’zgaruvchan tokni va uning kuchlanishini o’zgartirib beradi. eng soda transformator ikkita g’altakdan va elektromagnit o’zakdan iborat bo’ladi. transformatroning tok manbaiga ulanadigan g’altagini bir lamchi chulg’am iste’molchiga ulanadigan qismi ikkilamchi chulg’am deyiladi.
O’zgaruvchan tok transformatorning birlamchi chulg’amidan tok o’tganida shu g’altak atrofida o’zgaruvchan magnit maydon oqimi hosil bo’ladi va bu maydon o’z novbatida elektromagnitli o’zakda o’zgaruvchan magnit maydon oqimini hosil qiladi. Hosil bo’lgan bu o’zgaruvchan magnit maydon oqimi transformatorning ikkilamchi o’ramlarini kesib o’tib unda induksiya E.YU.K hosil bo’ladi. bu induksiya E.YU.K esa ikkilamchi cho’lg’am g’altagida induksion tok hosil qiladi.

Transformatorning bir lamchi g’altagi tok manbaiga ulanib ikkilamchi g’altagi iste’molchiga ulanmasa transformatorning bunday ishalshiga transformatorning salt ishlashi yoki bo’sh yurishi deb ataladi. Transformator salt ishlagan vaqtda birlamchi g’altakdan o’tgan juda ham kichkina tokka salt ishlash toki deyiladi.
Transformatorda magnit maydon oqimining sochilishini po’lat o’zakda bo’luvchi fuko toklarini g’altakdan tok o’tganda o’tkazgichning qizib energiyaning behuda sarf bo’lishlarini hisobga olish kerak. fuko toklari hisobiga energiyaning behuda sarf bo’lishi iste’molchilarning ortishi bilan deyarli o’zgarmaydi. G’altakda esa energiyaning behuda sarfi oshadi. Chunki tok oshgandan keyin o’tkazgichlar ko’proq qiziydi. Transformatorning quvvati oshishi bilan energiyaning behuda sarfi o’tkazilayotgan quvvatning juda oz qismiga teng bo’ladi.Shuning uchun iste’molchi ortishi bilan transformatorning FIK ham oshadi.
Umuman olganda transformator elektr toki kuchlanishini o’zgartiruvchi asboblardan biri bo’lib unda energiyaning behuda isrofi juda oz bo’ladi. katta quvvatli takomillashgan transformatorning FIK 96- 99 % bo’ladi. agar transformatorning birlamchi g’altagidagi quvvat N₁=I₁U₁ ni 100% desak unda ikkinchi g’altakdagi iste’molchilarga uzata oladigan quvvati N₂=I₂U₂ ga teng bo’ladi. u holda transformatorning FIK ni hisoblash formulasini quyidagicha ifodalsh mumkin.
η=(N₂/N₁)100% yoki η=(I₂U₂/I₁U₁)100%