Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

2.2. O’lchash qurilmasining tavsifi. Doimiy magnit maydoni qutblari orasida hosil bo’ladigan bir jinsli magnit maydoni induksiyasining qiymatini tajribada o’lchash imkoniyatini beradigan qurilmaning tuzilishi 6-rasmda tasvirlangan.

6-rasm.
Qurilma quyidagi qismlardan tashkil topgan:richagli tarozining P₁ va P₂-posangilar o’rnatilgan, Shu shaynining chap tomoniga to’g’ri burchakli r-ramka (mis simning N=32 o’ramidan yasalgan va o’lchamlari S= =8x15 cm² bo’lgan), o’ng tomoniga esa T-toshlar qo’yiladigan P-palla osilgan. Ramkaning pastki tomoni, o’lchamlari 1,5x8x12 sm bo’lgan va bir-biridan 4,5 sm uzoqlikda o’zaro paralel holatda joylashgan, 2 ta doimiy magnit orasida, uning N va S qutblariga perpendikulyar holatda joylashtirilgan. Uning pastki tamoni gorizontal holatda, va doimiy magnit qutblari orasida hosil bo’ladigan bir jinsli magnit maydoni induksiyasi chiziqlariga tik yo’nalishda o’rnatilishi muhimdir.
Ramkaga J tok K-kalitni ulab to’g’rlagichning “12 V” chiqishidan R-reostat orqali beriladi va uning qiymati ampermetr bilan o’lchanadi. Qurilma quyidagicha ishlaydi: tarozining S-shovuni vertikal holatga va yelkalari muvozanat holatga (P₁ va P₂-posangilarni u yoki bu tomonga surib) keltiriladi (K-kalit ochiq holatda). K-kalitni ulab to’g’rilagichdan R-reostat orqali ramkaga tok beriladi (6-rasmdagi yo’nalishda). Ramkaning tomoniga kattaligi (17) ifoda bilan aniqlanadigan Amper kuchi ta’sir qiladi va natijada uning muvozanati buziladi. O’ng pallaga m-massali toshlar quyib uning muvozanat holati yana tiklanadi.
Tarozining muvozanat shartidan quyidagi tenglik olinadi:
F_Amax=NJ B=mg. (19)
Bu tenglikdan B-ning qiymatini tajribadan hisoblash uchun quyidagi asosiy ifodani olamiz:
(20)
Bu ifodani (18) ifoda bilan solishtirib quyidagi xulosaga kelish mumkin. Ushbu ishda qo’llaniladigan usul bilan tarozi chap pallasidagi N-ta tok elementiga ta’sir qiladigan Amper kuchining maksimal kiymatini, tarozi o’ng pallasidagi toshlarning og’irlik kuchi bilan tenglashtirib (muvozanatlab) o’lchash orqali doimiy magnit maydoni induksiyasining qiymati aniqlanadi.