Ii-bo‘lim. O‘zbekistondagi tuproq turlari va ularning xossalari

w

f

P

S



 bunday chizmani qurush 

tuproq namligini dalalarda o‘lchash gravimetrik usul va tuproqni so‘ruvchi bosimini 

tenziometrlar orqali o‘lchab aniqlanadi. 

Sug‘orish  me’yorini m

3

/ga  olish  qulay,  tuproq  namligini 

)

(

w

f

P

S



chizma 

hajm foizlarida tasvirlash tavsiya etiladi. Bunda o‘z navbatda, tuproqni hajm massasi 

nazarga  olinadi.  2.6.5  -rasmda  ko‘rsatilishicha, 

)

(

w

f

P

S



  bog‘liqligini  mexanik 

tarkibi  yengil,  o‘rtacha  va  og‘ir  bo‘z  tuproqlarda  ko‘plab  o‘tkazilgan  o‘lchovlar 

taqdim etilgan. 

Taqdim  etilgan  chizma  asosida  so‘ruvchi  bosimni  aniqlash  haqiqiy  namlik 

zaxirasi, tuproqni hisob qatlami 

)

(

f

W

 to me’yorgacha, namlik zaxirasini sug‘orishlar 

bilan to‘ldirish, sug‘orish me’yorini hisoblash mumkin. Uni farqi 

)

(

f

nv

W

W



tenglik 

---

bo‘yicha aniqlanadi. Tuproqni hisob qatlamidagi“netto”sug‘orish me’yori sug‘orish 

vaqtidagi yo‘qotilgan suv, bug‘lanishga ketgan suv, filtratsiya va oqova yig‘indisini 

hisoblash uchun koeffitsientiga ko‘paytirib aniqlanadi 

20

,

1

10

,

1





k

 ya’ni: 

k

h

W

W

M

F

NV











10000

)

(

,     m

3

/ga 

 

 

2.6.5 –rasm. So‘ruvchi bosimni (

P

) tuproqni hajmiy namligiga bog‘liqligi (

W

) 

1-og‘ir qumoq; 2-o‘rta qumoq; 3-yengil qumoq (

70

V

, 

100

V

–70, 85 va 100 sm 

qatlamdagi tuproq zaxirasi). 

 

Tenziometrlar  dalaga  doimiy  o‘rnatiladi,  tenziometrlar  yordamida  nafaqat 

sug‘orish vaqti va me’yori, balki sug‘orishni tugatish vaqti ham aniqlanadi. Bunda, 

vakumetr  ko‘rsatkichi  10-15  santibarga  yaqinlashganda,  dalaga  suv  berish 

to‘xtatiladi. Sug‘orish uchun belgilangan sug‘orish me’yori, fermer va suv xo‘jaligi 

tashkilotlari  uchun  beriladigan  suv  miqdori  uchun  belgilangan  to‘lovlarni 

hisoblashga yordam beradi.