Ii. Bob. Rossiyaning transport salohiyati va statistikasi

Yengil sanoatda toʻqimachilik yetakchi oʻrinda. Uning yirik markazlari boʻlgan Ivanovo, Moskva, Yaroslavl, OrexovoZuyevo, Tver sh.larida ip, zigʻir, shoyi, jun gazlamaning aksariyat qismi ishlab chiqariladi. Barcha iqtisodiy rnlarda aholining ehtiyojlariga qarab va xom ashyo manbalari imkoniyatlariga mos ravishda oziq-ovqat sanoati rivojlantirilgan. Goʻsht, sariyogʻpishloq, konserva, qand, yogʻ zdlari qurilgan. Shim. va Uzoq Sharqsa, Qora, Azov va Kaspiy dengizlari atrofida yirik baliq sanoati korxonalari mavjud.
Qishloq xoʻjaligiga yarokli yerlar 197,6 mln. gektar; shundan 85,4 mln. gektari haydaladigan yer, qolgan qismi pichanzor va yaylov. Haydaladigan yerlarning 4/5 qismi Markaziy, Volgabuyi, Shim. Kavkaz, Ural va Gʻarbiy Sibir iqtisodiy rnlariga toʻgʻri keladi. Q.x. yalpi mahsulotining 47,2% ni dehqonchilik va 52,8% ni chorvachilik beradi. Asosiy ekinlari: gʻalla, qand lavlagi, kungaboqar, kartoshka, sabazavot, zigʻir va b. Volgabuyi, Shim. Kavkaz, Gʻarbiy Sibir, Ural va Markaziy rnlarda bugʻdoy, Shimoliy, Shimoliy Gʻarbiy va Markaziy hududlarda zigʻir, Shim. Kavkaz, Volgabuyi, Markaziy rnlarda kungaboqar, Markaziy va Shim. Kavkazda kand lavlagi yetishtiriladi. Turli rnlarda meva, rezavor va uzumzorlar bor. 4,29 mln. gektar yer sugʻoriladi (asosan, Shimoliy Kavkaz va Volgabo’yida).
Rossiyaning iqtisodiy va tabiiy sharoiti chorvachilikning barcha tarmoqlarini rivojlantirish uchun qulay. Volgabo’yi, Gʻarbiy Sibir, Shimoliy Kavkaz, Ural, Markaziy iqtisodiy hududlarda qoramol koʻproq boqiladi. Yirik shaharlar atrofida sut chorvachiligi va choʻchqachilik, Chekka Shimolda bugʻuchilik va hayvonotchilik rivojlangan. Koʻpgina joylarda parrandachilik, asalarichilikka katta ahamiyat beriladi. XX asrning 90-yillaridan qishloq xo’jaligida ham islohatlar oʻtkazila boshladi, yerga egalik qilishning yangi shakllarini joriy etishga kirishildi.

II. BOB. ROSSIYANING TRANSPORT SALOHIYATI VA STATISTIKASI.
2.1. Rossiya transporti
Rossiyada zamonaviy transportning hamma turlari rivojlangan. Temir yo’l uzunligi — 139 ming km (86 ming km magistral temir yo’l), qattiq qoplamali avtomobil yoʻllari uzunligi — 754 ming km, kema qatnaydigan ichki suv yoʻllari uzunligi — 84,6 ming km (Belomor—Boltik, kanali, Moskva nomli kanal, Volga—Don kanali, Volga— Boltiqsuv yoʻli va boshqalar.), magistral neft va gaz quvurlari uzunligi — 213 ming km. Temir yo’llarning eng serqatnov va ko’p yuk tashiladigan magistrallari elektrlashtirilgan. Mamlakat yuk aylanmasining 70% temir yo’l transportiga toʻgʻri keladi. Ichki yuklarning bir qismi avtomobil va daryo transportida, tashqi savdo yuklarining aksariyati dengiz transportida tashiladi. Dengiz savdo flotining hajmi — 8,3 mln. tonna dedveyt. Eng yirik dengiz portlari: Sankt-Peterburg , Vanino, Kaliningrad, Murmansk, Novorossiysk, Arxangelsk, Vladivostok. Yirik avtomobil yoʻllari kesishgan shaharlar: Moskva, Sankt-Peterburg , Novosibirsk, Xabarovsk, Adler, Mineralniye Vodi. Havo transportining ahamiyati katta. Barcha iqtisodiy rnlar, yirik shaharlar oʻrtasida, yaqin va olis xorij mamlakatlari bilan aviatsiya qatnovi yulga qoʻyilgan. Moskva, Sankt-Peterburg , Novosibirsk, Yekaterinburg , Irkusk, Vladivostokda yirik xalqaro aeroportlar bor. Moskva, SanktPeterburg , Novosibrsk, Nijniy Novgorod, Samara, Yekaterinburg sh.larida metropoliten kurilgan.
Rossiyada temir yo'l transporti dunyodagi eng katta temir yo'l tarmoqlaridan birida ishlaydi. Rossiya temir yo'llari temir yo'llardan keyin uzunligi bo'yicha uchinchi va yuk tashish hajmi bo'yicha uchinchi o'rinni egallaydi Qo'shma Shtatlar va Xitoy. Amaliyotlarning umumiy zichligi bo'yicha (yuk tonnasi-kilometr + yo'lovchi-kilometr) / trassaning uzunligi bo'yicha Rossiya Xitoydan keyin ikkinchi o'rinda turadi. Rossiyada temir yo'l transporti 19, 20 va 21 asrlarning iqtisodiy mo''jizalaridan biri sifatida tavsiflangan.
OAJ Rossiya temir yo'llari Rossiyada uzoq masofali poezdlarda sayohat qilishda deyarli monopoliyaga ega, 2017 yilda bozor ulushi 98,6 foizni tashkil qildi. Mustaqil shaharlararo tashuvchilar qatoriga Grand Service Express TC, Tverskoy Express, TransClassService, Saxalin yo'lovchi kompaniyasi, Kuzbass shahar atrofi va Yakutiya temir yo'li.
Rossiya temir yo'llari Sankt-Peterburg viloyatiga xizmat ko'rsatadigan Oktyabr temir yo'lidan Vladivostokgacha xizmat ko'rsatadigan Uzoq Sharq temir yo'ligacha o'n ettita mintaqaviy temir yo'llarga bo'linadi, ikkala uchida ham erkin turgan Kaliningrad va Saxalin temir yo'llari joylashgan. Mintaqaviy temir yo'llar tomonidan yaqindan muvofiqlashtirilgan Aloqa vositalari vazirligi 2003 yilgacha va Aksiyadorlik jamiyati Rossiya temir yo'llari shu vaqtdan beri - shu jumladan, daromadlarni birlashtirish va qayta taqsimlash. Bu uzoq vaqtdan beri davom etib kelayotgan o'zaro subvensiya siyosati uchun juda muhim bo'lgan: yo'lovchilarni yuk tushumidan va boshqa yuklardan ko'mir etkazib berishda.
Rossiya temir yo'llarining ulushi 2,5 foizni tashkil qiladi. Rossiyaning YaIM va 800 ming kishi ishlaydi. Yo'lovchilar tashish foizi temir yo'l orqali o'tishi noma'lum, chunki xususiy avtoulovlar kabi xususiy transportda statistik ma'lumotlar mavjud emas. 2007 yilda taxminan 1,3 milliard yo'lovchi va 1,3 milliard tonna yuk tashish Rossiya temir yo'llari orqali o'tdi. 2007 yilda kompaniya 19,700 ga egalik qildi[iqtibos kerak] tovarlar va yo'lovchi lokomotivlari, 24200 yo'lovchi vagonlari (vagonlar) (2007) va 526.900 yuk vagonlari (yuk vagonlari) (2007). Rossiyadagi yana 270 ming yuk vagonlari xususiy mulkdir.
2009 yilda Rossiyada 128 ming kilometr umumiy temir yo'l liniyasi mavjud edi, ularning yarmiga yaqini elektrlashtirilgan va transportning katta qismini tashiydi, 40 foizdan ortig'i ikki martalik yoki undan ham yaxshi.
2013 yilda temir yo'l transporti quvurlari bundan mustasno, Rossiya yuklarining deyarli 90 foizini tashiydi.
Hukumat statistikasi bilan yaxshi qamrab olinadigan oddiy temir yo'llardan tashqari, juda ko'p sanoat temir yo'llari statistikasi alohida yoritilgan va 1981 yilda umumiy uzunligi deyarli umumiy temir yo'l temir yo'lining uzunligiga teng bo'lgan (masalan, tog'-kon yoki taxta temir yo'llari kabi). Hozirgi kunda (2008) ular umumiy tashuvchi tizimning atigi yarmiga teng. 1980 yilda ularning yuklarining taxminan uchdan ikki qismi umumiy temir yo'l temir yo'llariga va undan oqib o'tayotgan bo'lsa, qolgan uchdan bir qismi faqat sanoat temir yo'llarida ichki transportga to'g'ri keladi. (Masalan, yog'ochni ishlab chiqaruvchi kompaniya o'zining xususiy temir yo'l temir yo'llaridan foydalanib, o'rmondan yog'ochni taxta ishlab chiqaradigan joyga olib boradi.) Sanoat temir yo'l transportining qariyb 4 foizi ikki kompaniyaning birgalikda "egalik qilgani" yo'lda bo'lgan.