Ii. Bob. Monotsiklik monoterpenlar saqlovchi efir moyli dorivor o‘simliklar

Qora zira o‘simligmi o‘stirish texnologiyasi. O‘zbekistonning tog‘li va tog‘oldi mintaqalarida tabiiy holda uchraydi. Qora zira Toshkentning Botanika bog‘ida 1947 yildan buyon ekilib kelinadi. U ikki yillik o‘simlik hisoblanadi. Issiqlikka talabchan emas, sovuqqa chidamli. Qora zirani urug‘ini kuzda va erta bahorda eksa ham bo‘ladi. O‘simlikni yaxshi o‘sishi va rivojlanishi uchun unumdor (sug‘oriladigan tipik va to‘q tusli bo‘z tuproqlar) yerlami ajratish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu o‘simlik hozirgi kunda keng maydonlarda Ukrainaning qora tuproqlarida ekib kelinmoqda. Yerlarni kuzda 25-28 sm chuqur haydab, go‘ng va fosfor o‘g‘iti bilan oziqlantirib, begona o‘tlar qoldiqlaridan tozalab qo‘yish lozim. Erta bahorda yerlami boronalab va mola bilan tekislab begona o‘tlardan tozalanadi. Tuproq harorati 12-14°S bo Uganda, mart oyining oxiri va aprel oylarining boshlarida yoppasiga qatorlab yoki keng qatorlab (45, 60 sm) ekiladi. Gektariga 4-5 million dona urug‘ sarflanadi. Ekish chuqurligi 2-3 sm dan oshmasligi kerak. Ekinlami parvarishlasli maysalar yerdan ko‘karib chiqqandan keyin amalga oshiriladi. Bahorgi yoqqan yomg‘irlar natijasida hosil bo‘lgan qatqaloqlami va begona o4larni yo‘qotish maqsadida qator oralariga ishlov beriladi. Birinchi oziqlantirish gektariga 40 kg dan azot va 30 kg dan kaliy o‘g‘iti berib sug‘oriladi. Sug‘orishdan keyin albatta, kultivatsiya qilib qator oralari yumshatiladi va tup sonlari ko‘payib ketgan bo‘lsa yagana qilinadi. Ikkinchi oziqlantirishni iyunning oxiri va iyul oylarining boshlarida 30 kg azot va 20 kg fosfor o‘g‘iti bilan oziqlantiriladi va sug‘oriladi. Vegetatsiya davomida qator oralari 4-5 marta yumshatiladi, 6-7 marta sug‘oriladi va begona o‘tlar, zararkunandalarga va kasalliklarga qarshi kurashiladi. Qora ziraning birinchi yili o‘q ildizi va barg xaltasi rivojlanadi, iekin gullamaydi. Ikkinchi yili erta bahorda boron a qilinadi va begona o‘tlardan qator oralari tozalanadi. 0 ‘simlik tez rivojlanadi va gullaydi. 0 ‘suv davomida azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar bilan oziqlantiriladi. Iyun va iyul oylarida qora ziraning mevasi pisha boshlaydi. Uning 60% mevasi pishib etilganda hosil don kom'baynlari bilan yig‘iladi, Uning mevasi tibbiyotdan tashqari ziravor sifatida konserva ishlab chiqarishda va non yopishda qo‘llaniladi. Undan tashqari yaxshi asal beruvchi o‘simlik hisoblanadi.