Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

 
Bir fazali asinxron motorlar -
Ma’lumki, ishlab turgan uch fazali 
asinxron motorning bir fazasi elektr tarmog‘idan ajralib qolsa ham, u o‘z ishini 
bir fazali rejimda davom ettiraveradi. Bunda uniing quvvati uch fazada 
ishlagandagi quvvatining taxminan 50-60% ini tashkil qiladi. Ammo to‘xtab 
turgan uch fazali motorni bir fazali rejimda ishga tushirib bo‘lmaydi.
Bir fazali motorlarni ishga tushirish
- 
oddiy bir fazali, ya’ni statoriga 
birgina chulg‘am o‘rnatilgan, rotori esa qisqa tutashtirilgan chulg‘amga ega 
bo‘lgan motorni ishga tushirish uchun dastavval, uni tashqi kuch bilan biror 
n
2
chastotagacha aylantirish lozim. Bir fazali motorni bevosita ishga tushirish 
uchun uning statoridagi chulg‘amga berilgan tokdan aylanuvchi magnit maydon 
hosil bo‘lishi zarur. 
Buning uchun motor statoriga, o‘qlari bir-biriga nisbatan, 
90
0
burchakka 
farqlanuvchi ikkita chulg‘amni joylashtirib, ulardagi tokni bir-biriga nisbatan 
90
0
ga siljitish kerak.
Shu sababli bir fazali asinxron motor statoriga asosiy chulg‘amdan 
tashqari, ko‘pincha, ishga tushirish chulg‘ami deb ataluvchi chulg‘am ham 
o‘raladi. Bu chulg‘amlardagi toklarning fazasi o‘zaro 
90
0
ga yaqin burchakka 
farq qilishi uchun bir fazali motorni -rasm, 
a
va 
b
da ko‘rsatilgan sxemalar 
bilan ishga tushiriladi. Bir fazali motorning ishga tushirish chulg‘ami o‘ramlari 
soni kam bo‘lgan ingichka simdan tayyorlanib, uning aktiv qarshiligi asosiy 
chulg‘amnikiga nisbatan katta, induktiv qarshiligi esa kichik bo‘ladi. Shu 
sababli bu chulg‘amlardagi toklar fazasi 0
0 
< 
φ
< 
90
0
ga farq qilib, statorda 
aylanuvchi magnit maydon hosil bo‘ladi. Demak, bunday motorni bevosita 
ishga tushirish mumkin.
Amalda magnit qutblari o‘zgarmas tok mashinalaridagi singari ayon 
shakldagi tuzilishga ega bo‘lgan bir fazali motorlar ham bo‘lib, ularning magnit 
qutblariga kiygizilgan mis halqachalar ishga tushirish chulg‘ami vazifasini 

---

294 
o‘taydi. Bunday motorlar uchun 
bo‘lib, ulardan, ko‘pincha, elektr patefonlarida, kichik quvvatli ventilyatorlarda 
foydalaniladi. Hozirgi vaqtda xarakteristikasi ancha yaxshilangan bunday 
motorlar kir yuvish mashinalarida ham ishlatilmoqda. Umuman, bir fazali va 
kondensatorli motorlarning kichik quvvatlilaridan avtomatikada, turmushda 
keng tarqalgan sovitish qurilmalarida, kir yuvish va tikuv mshinalarida, 
magnitafon va shu kabilarda foydalaniladi. Bir fazali yuqori chastotali motorlar, 
bundan tashqari, o‘rmon va qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan bir qancha qo‘l 
asboblarida ham qo‘llanilmoqda